به این نوشته چند امتیاز میدهید؟

توبه در قانون مجازات اسلامی

در این مقاله قصد داریم تا جایگاه توبه در قانون مجازات اسلامی را به طور کامل و جامع خدمت شما عزیزان ارائه دهیم.
بدیهی است که در هر کشوری با توجه به فرهنگ و شرایط حاکم بر جامعه، با وضع قوانین و تعیین مجازات، می توان از اقدام به جرم پیشگیری نمود.

کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و قانون گذار در قوانین مختلف اقدام به تعیین عناوین مجرمانه نموده است و حتی در موارد پیش بینی شده، مجرم را مستوجب تشدید مجازات می داند.
اما همانطور که قانون در مواردی مرتکبین را مستحق تشدید مجازات می داند، در موارد خاص و پیش بینی شده، مجازات مرتکب را لغو یا کاهش می دهد.

در این نوشتار قصد داریم به شرایط و جایگاه توبه در قانون مجازات اسلامی که به عنوان یکی از عواملی که منجر به عفو و بخشودگی مجرمین در هنگام صدور مجازات می باشد بپردازیم.

منظور از توبه چیست؟

پیش از بررسی توبه در قانون مجازات اسلامی، بهتر است به تعریف توبه بپردازیم. کلمه توبه در لغت به معنای پشیمانی، بازگشت و به عبارتی دیگر دست کشیدن از گناه و معصیت می باشد.

در آیات و روایات متعددی در خصوص توبه و تاثیر آن بر مجازات در شریعت و متون فقهی ما اشاره شده است و از آنجایی که منشا بسیاری از قوانین کیفری ما از فقه و شریعت سرچشمه می گیرد، آثار توبه در قانون مجازات اسلامی نیز پیش بینی شده است.

اما این نکته را بایستی به خاطر داشته باشید که هر جرمی مشمول قواعد و آثار توبه نخواهد بود.
به عبارت دیگر، مطابق با قانون مجازات اسلامی فقط در جرائم خاص و پیش بینی شده، امکان اعمال مقررات توبه وجود خواهد داشت که در ادامه مقاله بیشتر به آن خواهیم پرداخت.

انواع مجازات ها در قانون مجازات اسلامی

پیش از اینکه به جایگاه توبه در قانون مجازات اسلامی بپردازیم، می بایست با انواع مجازات ها در قانون مجازات اسلامی آشنا شویم.

مطابق با ماده ۱۴ قانون مجازات اسلامی، مجازات ها در این قانون به چهار دسته، حد، قصاص، دیه و تعزیر تقسیم می شوند.در ادامه به اختصار به تعریف هر یک از این واژه ها خواهیم پرداخت.

در تعریف و تشریح این مجازات ها باید بیان داشت که:

حد مجازاتی است که موجب، نوع، میزان و کیفیت اجرای آن در شرع مقدس تعیین شده است. به عنوان مثال، قانون گذار به موجب شرع مجازات جرم شرب خمر را هشتاد ضربه شلاق در نظر گرفته است و قاضی رسیدگی کننده به موضوع، نمی تواند این میزان مجازات را افزایش یا کاهش دهد.

در تعریف مجازات قصاص مطابق با ماده ۱۶ قانون مجازات، قصاص مجازات اصلی جنایات عمدی بر نفس، اعضاء و منافع است که به شرح مندرج در کتاب سوم این قانون اعمال می شود.

لازم به ذکر است که چنانچه ارتکاب رفتار مجرمانه منجر به قتل شود جنایت بر نفس، چنانچه جنایت منجر به آسیب به عضو یا قطع آن شود جنایت بر اعضا و در نهایت چنانچه جنایت به یکی از اعضای بدن وارد شود که منجر شود کارایی آن عضو مختل شود جنایت بر منافع گویند.

دیه، اعم از مقدر و غیر مقدر، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد به موجب قانون مقرر می شود.

اگرچه بسیاری از حقوقدانان معتقدند که دیه، مجازات محسوب نمی شود، بلکه صرفا ضمان و مسئولیت جبران خسارات وارده بر اشخاص می باشد.

مجازات از نوع تعزیر مطابق با ماده ۱۸ قانون مجازات اسلامی عبارتست از: تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعـی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می گردد.

نوع، مقدار، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر به موجب قانون تعیین می شود.

شرایط و جایگاه توبه در قانون مجازات اسلامی

پس از آشنایی با انواع مجازات ها، آثار و احکام وارد بر هریک از آنها نوبت به بررسی جایگاه توبه در قانون مجازات اسلامی رسیده است.
مطابق با قانون مجازات اسلامی، فقط در جرائم حد و تعزیر امکان کاهش یا لغو مجازات با توبه وجود خواهد داشت و در سایر جرائم توبه تاثیری در تعیین مجازات نخواهد داشت.

در خصوص توبه در جرائم حدی مطابق با ماده ۱۱۴ قانون مجازات اسلامی، باید بیان داشت که:

در جرائم موجب حد به استثنای قذف و محاربه هرگاه متهم قبل از اثبات جرم، توبه کند و ندامت و اصلاح او برای قاضی محرز شود، حد از او ساقط می گردد.
همچنین اگر جرائم فوق غیر از قذف با اقرار ثابت شده باشد، در صورت توبه مرتکب حتی پس از اثبات جرم، دادگاه می تواند عفو مجرم را توسط رئیس قوه قضائیه از مقام رهبری درخواست نماید.

تبصره ۱- توبه محارب قبل از دستگیری یا تسلط بر او موجب سقوط حد است.

تبصره ۲- در زنا و لواط هرگاه جرم به عنف، اکراه و یا با اغفال بزه دیده انجام گیرد، مرتکب درصورت توبه و سقوط مجازات به شرح مندرج در این ماده به حبس یا شلاق تعزیری درجه شش یا هر دو آنها محکوم می شود.

در خصوص جرم قذف باید بیان داشت که:
چنانچه شخصی به شخص دیگری، جرم زنا یا لواط را نسبت دهد و نتواند صحت ادعای خود را اثبات نماید، از منظر قانون و شرع جرم بوده و درصورت شکایت فرد به مجازات هشتاد ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

اما آثار توبه در جرائم تعزیری کمی با جرائم حدی متفاوت می باشد.
مطابق با ماده ۱۱۵ قانون مجازات اسلامی:

در جرائم تعزیری درجه شش، هفت و هشت چنانچه مرتکب توبه نماید و ندامت و اصلاح او برای قاضی محرز شود، مجازات ساقط می شود. در سایر جرائم موجب تعزیر دادگاه می تواند مقررات راجع به تخفیف مجازات را اعمال نماید.

در خصوص ماده فوق می بایست به بیان نکاتی اشاره شود:

جرائم تعزیری در قانون ما دارای هشت درجه می باشند که از درجه یک به عنوان سنگین ترین مجازات و درجه هشت به عنوان سبک ترین بر اساس نوع، شرایط و آثار ارتکاب جرم، توسط قاضی رسیدگی کننده به موضوع تعیین می شود.

مجازات درجه شش شامل حبس بیش از شش ماه تا دو سال، درجه هفت؛ حبس از نود و یک روز تا شش ماه و درجه هشت شامل حبس تا سه ماه می باشد.

اما در جرائم تعزیری با درجه یک تا پنج، دادگاه در صورت احراز توبه و ندامت مرتکب با توجه به میزان مجازات می تواند میزان حبس قانونی را یک تا سه درجه کاهش دهد.
به این صورت که مصادره اموال را به جزای نقدی، انفصال دائم از خدمات دولتی به انفصال موقت، یا در مواردی حبس را به جزای نقدی تبدیل نماید.

در چه مواردی امکان اعمال مقررات توبه وجود ندارد؟

مطابق با قانون مجازات اسلامی، اشخاصی که مکررا مرتکب عناوین مجرمانه می شوند که اصطلاحا تکرار جرم گفته می شود در صورت توبه و ابراز ندامت و پشیمانی، از طریق توبه قابل بخشش یا گذشت نمی باشند.

همچنین تبصره ماده ۱۱۵ قانون مجازات مقرر داشته:
چنانچه مرتکب دارای سه فقره محکومیت قطعی مشمول مقررات تکرار جرم یا بیشتر از آن باشد، مقررات تخفیف اعمال نمی شود.

تظاهر به توبه موجب تشدید مجازات است

همواره قضات با بسیاری از مجرمین در پرونده های کیفری مواجه هستند که با اطلاع از آثار توبه، تظاهر به ندامت، پشیمانی و توبه نموده و خواستار لغو یا تخفیف مجازات خود می باشند که قید احراز ندامت و توبه موید همین موضوع است.

در صورتی که بر اساس توبه مرتکب، مجازات مرتکب کاهش یابد، سپس مجرم عناوین مجرمانه را تکرار نماید و مشخص شود تظاهر به توبه نموده است قانون گذار با احراز این موضوع، برای وی مجازاتی را در نظر گرفته است.

ماده ۱۱۷ قانون مجازات اسلامی در این باره مقرر می دارد:
در مواردی که توبه مرتکب، موجب سقوط یا تخفیف مجازات می گردد، توبه، اصلاح و ندامت وی باید احراز گردد و به ادعای مرتکب اکتفاء نمی شود.

چنانچه پس از اعمال مقررات راجع به توبه، ثابت شود که مرتکب تظاهر به توبه کرده است سقوط مجازات و تخفیفات در نظر گرفته شده ملغی و مجازات اجراء می گردد.
در این مورد چنانچه مجازات از نوع تعزیر باشد مرتکب به حداکثر مجازات تعزیری محکوم می شود.

نتیجه گیری

با توجه به آن چه در این مقاله گفته شد، در صورتی که مرتکب از رفتار ارتکابی خود پشیمان و درصدد جبران اشتباهات خود باشد، با در نظر گرفتن نوع جرم، شرایط وی در حین و پس از ارتکاب جرم می توان مجازات وی را ساقط یا برای وی تخفیف قائل شد.

یکی از مواردی که در قانون پیش بینی شده است و موجب تخفیف یا سقوط مجازات مجرمین خواهد شد، توبه مرتکب پس از ارتکاب جرم است که با توجه به نوع جرم و احراز ندامت وی توسط قاضی رسیدگی کننده اعمال خواهد شد.