شرایط نوشتن وصیت نامه

شرایط نوشتن وصیت نامه

قوانین و شرایط نوشتن وصیت نامه از نمونه موضوعاتی است که هر کس ممکن است به آن نیاز داشته باشد. چنانچه شما نیز قصد نوشتن وصیت نامه خود را دارید اما نمی دانید چه مواردی را برای نوشتن آن بایستی رعایت نمایید با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

پیش از اینکه به بیان شرایط نوشتن وصیت نامه بپردازیم تعریف کوتاهی از وصیت نامه را ارائه خواهیم داد. در ادامه به ذکر انواع وصیت نامه خواهیم پرداخت.

شرایط نوشتن وصیت نامه در موارد عادی

وصیت نامه در موارد عادی به وصیتی گفته می شود که موصی در وضعیت عادی می نماید.

به دستور ماده ۲۷۶ قانون امور حسبی باید به وسیله سند کتبی به یکی از اقسام سه گانه رسمی ، خود نوشت یا سری باشد.

انواع وصیت نامه

1. شرایط نوشتن وصیت نامه رسمی

وصیت نامه رسمی ، وصیت نامه ای است که در یکی از دفاتر اسناد رسمی طبق مقررات مربوطه تنظیم و ثبت می شود .

موصی می تواند به صورت سند رسمی هرگونه وصیتی بنماید ، خواه تملیکی باشد و خواه عهدی ، منقول باشد و غیر منقول . (ماده ۲۷۷ قانون امور حسبی)

وصیت نامه رسمی از بسیاری جهات بر وصیت نامه خودنوشت برتری دارد . زیرا اولا بیسوادان و کسانی که توانایی نوشتن ندارند می توانند از آن استفاده کنند.

دوما با ثبت وصیت نامه در دفتر اسناد رسمی، نگرانی ناشی از فقدان وصیت از بین می رود.

با وجود این، تمایل موصی بر پنهان نگهداشتن وصیت و پرهیز از گفتارهای خانوادگی و همچنین صرفه جویی در وقت و هزینه ثبت سند ، باعث می شود که رغبت عمومی بر وصیت نامه خودنوشت بیشتر باشد.

از مواردی که در شرایط نوشتن وصیت نامه باید در نظر داشت این است که طبق ماده ۲۷ ق.اح ،ترتیب و تنظیم وصیت نامه رسمی و اعتبار آن به گونه ای است که برای اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی مقرر است .

بدین ترتیب، در حقوق ما وصیت نامه رسمی تشریفات خاصی ندارد و همچون سایر اسناد رسمی تنظیم می شود.

ماده ۲۲ آیین نامه قانون ثبت مقرر داشته است که مفاد وصیت در سند مالکیت قید و خلاصه آن به دفتر املاک فرستاده شود.

ولی ، این خلاصه در دفتر املاک ثبت نمی شود، مگر بعد از فوت موصی و احراز اینکه اختلافی در بین نیست ( مواد ۵ و ۶ آئین نامه ماده ۲۹۹ ق.ا.ح ).

وصیت نامه رسمی ، خواه موضوع آن مال منقول باشد یا غیر منقول ، بدون اینکه نیازی به حکمی از دادگاه باشد ، قابل اجرا است.( مواد ۹۲ ,۹۳ ق ث ).

همچنین ، تمام محتویات و امضاهای مندرج در آن رسمی و معتبر است و تنها می توان در برابر آنها ادعای جعل کرد (ماده ۱۲۹۲ ق.م. و ماده ۷۰ اصلاحی ق.ث. ).

با وجود این در شرایط نوشتن وصیت نامه باید دانست که اعتبار همه مندرجات وصیت نامه یکسان نیست : نسبت به اموری که احراز آن به وسیله سردفتر امکان دارد و وقوع آنها را گواهی کرده است، مانند تصديق امضای موصی و حضور شهود و اقرار او ، تنها می توان ادعای جعل کرد . زیرا مفاد ادعای نسبت دادن دروغ و تزویر به مامور رسمی است.

ولی ، درباره اموری که سردفتر به ثبت اعلام دیگر می پردازد و توانایی احراز آن را ندارد ، مانند اعلام اقامتگاه یا کری و گنگی موصی، بدون ادعای جعل نیز خلاف آن را می توان اثبات کرد، مگر اینکه ادعا با تصدیق صاحب دفتر معارضه پیدا کند.

وصیت نامه خودنوشت

وصیت نامه خودنوشت وصیتی است که موصی به خط خود می نویسد و بدین اعتبار وصیت نامه مزبور را خودنوشت نامیده اند.

ماده ۲۷۸ قانون امور حسبی مقرر می دارد :

• وصیت نامه خودنوشت در صورتی معتبر است که تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ ، روز، ماه و سال به خط موصی بوده و به امضاء رسیده باشد.
• وصیت نامه خود نوشت ساده ترین شکل وصیت نامه است و به موصی امکان می دهد که خود به طور پنهانی وصیت نامه اش را بنویسد و هیچ هزینه ای هم نپردازد . تنها خطر این است که وصیت نامه از بین برود یا تحريف شود.

شرایط نوشتن وصیت نامه خودنوشت

از جمله شرایط نوشتن وصیت نامه خودنوشت می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. نوشته شدن به خط موصی
2. داشتن تاریخ، روز ، ماه و سال به خط موصی
3. امضای وصیت نامه

آیا می توان در اصالت وصیت نامه خودنوشت تردید داشت؟

وصیت نامه خودنوشت سند عادی است . وارثان موصی و سایر کسانی که در مقابل آن قرار می گیرند می توانند در اصالت سند تردید کنند.

در این صورت ، بر عهده موصی له است که انتصاب وصیت نامه را به شخص موصی اثبات کند و در این راه تابع قواعد عمومی است .

در موردی که اصالت وصیت نامه محرز است و به درستی تاریخ آن اعتراض می شود ، مدعی کسی است که تاریخ را برخلاف ظاهر نادرست می داند و باید طی یک دادخواست آن را در دادگاه ثابت کند.

در این دعوی ، شهادت به تنهایی نمی تواند کافی باشد (ماده ۱۳۰۹ ق.م.) و مدعی باید به استناد اقرار موصی یا اسناد دیگر ، غلط بودن تاریخ را اثبات نماید.

به موجب ماده ۲۹۲ ق.ا.ح هر دادگاه – اداره، بنگاه یا شخصی که وصیت نامه به او سپرده شده و نیز دادگاهی که در موارد فوق العاده وصیت در آنجا اظهار گردیده ، مکلف است بعد از اطلاع به فوت موصی ، وصیتنامه یا صورتمجلس راجع به وصیت را به دادگاه بخشی که برای رسیدگی به امور راجع به ترکه متوفی صالح است بفرستند.

مقصود از دادگاه صالح برای رسیدگی به امور راجع به ترکه، دادگاه عمومی است که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران در حوزه آن دادگاه بوده ، و اگر متوفی در ايران اقامتگاه نداشته ، دادگاهی است که آخرین محل سکنای متوفی در حوزه آن دادگاه بوده (ماده ۱۶۹ ق.ا.ح ) ولی ، اگر متوفی در ایران اقامتگاه یا محل سکنی نداشته باشد، دادگاه محل وقوع ترکه صالح برای رسیدگی است، و در صورت پراکنده بودن ترکه دادگاه محل اموال غير منقول و یا دادگاهی که قبلا شروع به رسیدگی کرده مقدم خواهد بود (ماده ۱۶۴)

در آگهی که دادگاه برای اداره یا تصفیه ترکه یا تصديق حصر وارثت می دهد، موظف است قید کند که هرکس وصیت نامه ای از متوفی نزد او است در مدت سه ماه به دادگاه بفرستد.

هرچند که پاره ای از محاکم رونوشت وصیت نامه را نیز می پذیرند ، ولی به نظر می رسد مقصود فرستادن و باز کردن وصیت نامه است تا از دستبرد و اتلاف مصون ماند .

بیشتر این قواعد ضمانت اجرای موثری ندارد و فقط از ماده ۲۹۴ ق.ا.ح. بر می آید که اگر در آگهی حصر وراثت که بر مبنای آن می شود ، ظرف سه ماه از تاریخ نشر آگهی وصیت نامه خودنوشت به دادگاه فرستاده نشود ، از اعتبار ساقط است.

شرایط نوشتن وصیت نامه سری

وصیت نامه سرى ، وصیت نامه ای است که طبق مقررات مربوطه به تودیع استاد ، امانت گذارده شده باشد.

ماده ۲۷۹ قانون امور حسبی در خصوص شرایط نوشتن وصیت نامه سری مقرر می دارد :

وصیت نامه سری ممکن است به خط موصی باشد یا به خط دیگری ولی در هر صورت باید به امضای موصی برسد و به ترتیبی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده در اداره ثبت اقامتگاه موصی با محل دیگری که در آئین نامه وزارت دادگستری معین می گردد امانت گذارده می شود .

وصیت نامه سری در واقع اختلاطی از وصیت نامه رسمی و خودنوشت است.

وصیت نامه سری بیشتر فواید وصیت نامه خودنوشت و رسمی را با هم دارد .

با وجود این، در عمل کمتر از این نوع وصیت نامه استفاده می شود ، زیرا دارای تشریفات پیچیده ای است که از حوصله مردم عادی بیرون است.

از جمله شرایط نوشتن وصیت نامه می توان به این مسئله اشاره کرد که ضرورتی ندارد که وصیت نامه سری به خط موصی باشد و کافی است که به امضای او برسد (ماده ۲۷۰ قیاح) نویسنده وصیت نامه ممکن است موصی له یا یکی از وارثان یا بیگانه ای باشد که مورد اعتماد موصی قرار گرفته و به یاری او آمده است.

هیچ مانعی ندارد که این شخص محجور باشد و نباید کار او را با وکالت اشتباه کرد. کسی که نمی تواند حرف بزند هرگاه بخواهد وصیت نامه سری تنظیم کند باید تمام وصیت نامه را به خط خود نوشته و امضاء نماید و نیز در حضور مسئول دفتر رسمی روی وصیت نامه بنویسد که این برگ وصیت نامه اوست و در این صورت مسئول دفتر باید روی پاکت یا لفافی که وصیت نامه در اوست بنویسد که عبارت مزبور را موصی در حضور او نوشته است.

بیسوادان نیز از تنظیم وصیت نامه سری ممنوعند و کافی است که نوشته دیگران را امضا کنند.

امضای موصی مهمترین رکنی است که باید در شرایط نوشتن وصیت نامه رعایت نمود . مهر و اثر انگشت نمی تواند جانشین این رکن شود و کسانی که توانایی امضاء کردن ندارند باید از تنظیم این وصیت نامه چشم بپوشند.

برعکس ، وصیت نامه سری نیاز به تاریخ ندارد و تاریخ وصیت نامه از سند ثبت آن در دفتر امانات معلوم می شود ،

پس ، می توان گفت : وصیتی که امضاء شده است پیش از ثبت در دفتر وصیت نامه سری تلقی نمی شود، بلکه سند ناقصی است که با ثبت در دفتر امانات اعتبار وصیت نامه سری را پیدا می کند .

به موجب ماده ۷۵ ق.ث. از نمونه مواردی که در شرایط نوشتن وصیت نامه بایستی رعایت کرد این است که موصی باید وصیت نامه را به اداره ثبت محل خود ببرد و در حضور مسئول دفتر تاریخ تسليم امانت را با تمام حروف قید کند .با این کار موصی در مرجع رسمی به صحت وصیت اقرار می کند و مباشرت او در تنظیم سند امانت هیچ تردیدی در اصالت وصیت نامه باقی نمی گذارد .

عدم رعایت تشریفات تنظیم و امانت گذاردن وصیت نامه باعث بی اعتباری آن می شود . چنین سندی در مراجع رسمی پذیرفته نیست ، مگر اینکه اشخاص ذینفع در ترکه به صحت وصبت اقرار کنند (ماده ۳۱۳ ق.ا.ح)

با وجود این، هر گاه سندی که شرایط وصیت نامه سری را دارا نیست، به دست موصی نوشته و امضاء شده باشد و تاریخ روز و ماه و سال آن معلوم شود ، می توان آن را به عنوان وصیت خودنوشت پذیرفت.

برای تشخیص اعتبار وصیت نامه سری ، باید بین سند ثبت امانت و خود وصیت نامه تفاوت گذارد.

سند ثبت امانت سند رسمی است و از اعتبار این گونه اسناد بهره مند می شود . پس ، در برابر آن یا از راه ادعای جعل یا گاه به طور عادی باید دلیل آورد و انکار و تردید کافی نیست . به بیان دیگر، آوردن دلیل بی اعتباری سند بر عهده مدعی است .

وصیت نامه سند عادی است. منتها ، چون موصی با امانت گذاردن وصیت نامه به صحت آن اقرار کرده است ، به نظر می رسد که مدعی عدم اصالت باید بار اثبات آن را به دوش کشد .

وصیت نامه سری را موصی همه وقت می تواند به ترتیبی که برای استرداد استاد امانتی مقرر است استرداد نماید.

شرایط نوشتن وصیت در موارد غیر عادی ( فوق العاده یا اضطراری )

به دستور ماده ۲۸۳ قانون امور حسبی ، شرایط نوشتن وصیت نامه در موارد فوق العاده و اضطراری متفاوت است. در موارد فوق العاده از قبیل جنگ یا خطر مرگ فوری و امراض ساريه و مسافرت در دریا که مراوده نوعا مقطوع و به این جهت موصی نمی تواند به یکی از طرق مذکور ( رسمی ، خودنوشت و سری ) وصیت کند ممکن است وصیت به طریقی که در مواد بعد ذکر می شود واقع شود .

الف – کسانی که می توانند وصیت فوق العاده نمایند عبارتند از :

•   نظامیان و اشخاصی که در ارتش اشتغال به کار دارند در صورتی که مأموریت جنگی داشته و یا در محلی زندانی و یا محصور باشند (ماده ۲۸۴ في بارح)
•   نظامیان و اشخاصی که در ارتش اشتغال دارند ولی مأموریت جنگی ندارند و زندانی نیز نمی باشند مانند کسانی که در سرباز خانه ها به سر می برند.
•  افراد غیر نظامی مانند کسبه و تجار و کشاورز و امثال آنان و همچنین کسانی که به طور پارتیزانی مشغول جنگ هستند .
•  سایر موارد که ماده ۲۸۳ ق.ا.ح می شمارد عبارت است از :خطر مرگ فوری ، امراض ساريه ، مسافرت دريا.

ب – اعتبار وصیت نامه غیر عادی

به دستور ماده ۲۹۰ ق.ا. ح، وصیتی که مطابق مواد قبل (در موارد غیر عادی ) واقع می شود بعد از گذشتن یک ماه از تاریخ مراجعت و رسیدن موصی به محلی که بتواند به یکی از طرق مذکور در ماده ۲۷۶ وصیت کند ، با گذشتن یک ماه از تاریخ باز شدن راه و مرتفع شدن مانعی که به واسطه آن مانع نتوانسته موصی به یکی از طرق مذکور وصیت نماید بی اعتبار می شود ، مشروط به اینکه در مدت نامبرده موصی متمکن از وصیت باشد.

شرط بی اعتباری وصیت نامه غیر عادی این است که:

• به موصی به علت زوال مانع قادر به تنظیم وصیت نامه عادی شود.
• ظرف مدت یک ماه از تاریخ توانا شدن بر تنظیم وصیت نامه عادی به این تکلیف عمل نکند.

ج – تکالیف کسانی که وصیت نامه نزد آنان است.

طبق ماده ۲۹۲ ق.ا.ح ، هر دادگاه یا اداره و بنگاه یا شخصی که وصیت نامه به او سپرده شده و نیز دادگاهی که در موارد فوق العاده وصیت در آنجا اظهار گردیده ، مکلف است بعد از اطلاع به فوت موصی ، وصیت نامه یا صورت مجلس راجع به وصیت را به دادگاه بخشی که برای رسیدگی به امور راجع به ترکه متوفی صالح است بفرستد.

اعم از اینکه وصیت نامه نامبرده به حسب قانون قابل ترتیب اثر باشد یا نباشد و هرگاه وصیت نامه متعدد باشد باید تمام آنها فرستاده شود، دادگاهی که برای رسیدگی به امور راجع بهتر که متوفی صالح است.

دادگاه بخشی است که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران در حوزه آن دادگاه بوده و اگر متوفی در ایران اقامتگاه نداشته یا دادگاهی است که آخرین محل سكنای متوفی در حوزه آن دادگاه بوده است . (ماده ۱۶۳ ق.م.ح )