ابطال ازدواج

ابطال ازدواج

در این مقاله قصد داریم تا درباره ابطال ازدواج و ابطال عقد اطلاعات جامع و کاملی را به شما عزیزان ارائه دهیم. ابتدا به تعریف نکاح و انواع آن پرداخته ، سپس شرایط صحت و شرایط بطلان ازدواج مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

به طور کلی وجود برخی از شرایط باعث ابطال ازدواج و ابطال عقد می ­شود مانند؛ نکاح دو هم جنس، ازدواج به صورت صوری و بدون قصد، ازدواج با زن شوهر­دار یا زنی که در عده طلاق یا وفات است، ازدواج پنجم مردی که چهار زن دائمی دارد، ازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان، ازدواج در زمان احرام، ازدواج با محارم سببی، نسبی و رضاعی.

همچنین برخی شروط که ضمن عقد ازدواج باعث ابطال عقد می گردد، مانند خودداری از ازدواج مجدد شوهر یا شرط خودداری از روابط جنسی. در صورتی که نکاحی به ثبت رسیده باشد که به علت یکی از موارد فوق باطل باشد، می­توان ابطال ازدواج را از دادگاه تقاضا نمود.

انواع نکاح

انواع نکاح عبارتند از: نکاح دائم و موقت.

مطابق قانون حمایت خانواده، اصل بر نکاح دائم بوده و نکاح موقت نیز به طور فرعی پذیرفته شده است. رابطه حقوقی که به وسیله عقد نکاح بین زن و مرد برای همیشه حاصل می گردد را نکاح دائم می گویند. در مقابل اگر این رابطه برای مدت معین باشد از آن به نکاح منقطع یا موقت نام می برند.

شرایط و موانع نکاح منقطع همان است که در نکاح دائم آمده است. آثار آن هم اصولا جز در مورد نفقه و ارث همان آثار نکاح دائم است، به ویژه از لحاظ اولاد تفاوتی بین نکاح دائم و منقطع نیست و فرزند ناشی از این نکاح از کلیه حقوق فرزند ناشی از نکاح دائم برخوردار است.

تفاوت نکاح دائم و منقطع

أهم این تفاوت ها عبارتند از:

١. تعیین مدت در نکاح منقطع شرط صحت است در حالی که در نکاح دائم مدت وجود ندارد.

٢. تعیین مهریه از شرایط اساسی نکاح منقطع است و عدم ذكر مهریه در عقد موقت موجب ابطال عقد است در حالی که عدم ذكر مهر در نکاح دائم مؤثر در عقد دائم نیست.

۳. در ازدواج موقت شوهر ملزم به دادن نفقه به زن خود نیست مگر اینکه دادن نفقد شرط شده یا عقد مبنی بر آن جاری شده باشد. در حالی که عکس این موضوع بر آثار نکاح دائم مترتب است.

۴. در ازدواج منقطع بالعکس ازدواج دائم مقررات طلاق جاری نمی شود و جدایی زن و شوهر با انقضاء یا بذل مدت یا فسخ نکاح تحقق می یابد.

۵. عده زوجه منقطع پس از جدایی از شوهر (در غیر زن آبستن) دو طهر است اعم از اینکه جدایی به علت فسخ نکاح یا انقضاء یا بذل مدت باشد. در حالی که عده طلاق یا فسخ در نکاح دائم ۳ طهر است.

۶. در نکاح منقطع زن و شوهر از هم ارث نمی برند و شرط برخلاف آن خلاف قانون است در حالی که نکاح دائم حق ارث بردن برای زوجین ایجاد می کند.

شرایط صحت نکاح

نکاح واقع می شود به ایجاب و قبول به الفاظی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید و هر زنی را که خالی از موانع نکاح باشد، می توان خواستگاری نمود .

البته تعیین زن و شوهر به نحوی که برای هیچ یک از طرفین در شخص طرف دیگر شبهه نباشد از شرایط صحت نکاح می باشد.

دعوى ابطال عقد و ابطال ازدواج

ابطال ازدواج، دارای سه ویژگی می باشد:

۱- در ابطال ازدواج ، تنفيذ صریح یا ضمنی عقد ممکن نیست؛ یعنی، عقد باطل را نمی توان صحیح نمود.

٢- در ابطال عقد مرور زمان غالبأ جاری نمی شود.

۳- هرکس در بطلان نفعی داشته باشد برای صدور حكم ابطال عقد می تواند اقامه دعوا کند.

ازدواج بدون قصد و رضایت

عقد نکاح از عقود معین بوده و واقع می شود به ایجاب و قبول به الفاظی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید و عاقد نیز باید قاصد باشد.

بنابراین، اگر قصد و رضا معدوم یا معلول باشد عقد نکاح حسب مورد باطل یا غیرنافذ می شود.

در این خصوص مقنن تکلیف نموده است که: «رضای زوجین شرط نفوذ عقد است و هرگاه مكره بعد از زوال کره، عقد را اجازه کند نافذ است مگر اینکه اکراه به درجه ای بوده که عاقد فاقد قصد باشد» و از سوی دیگر اگر اطراف عقد نکاح در حال خواب یا بیهوشی یا مستی عقد نمایند این عقد به واسطه فقدان قصد باطل می باشد.

شروط ابطال ازدواج

بر اساس ماده ۲۳۳ ق.م. شروط خلاف مقتضای ذات عقد باطل است و منظور از خلاف مقتضای ذات عقد این است که با طبیعت و ذات قرارداد منافات داشته باشد؛

مثلا شرط شود دو طرف ازدواج، تمتع جنسی از یکدیگر نبرند که با طبیعت ازدواج در تضاد است و این شرط این معنا را می رساند که اصلا منظور دو طرف ازدواج نبوده و توافقی بین آنها صورت نگرفته است، چنین شرطی هم باطل و هم موجب بطلان عقد است.

موارد ابطال عقد و ابطال ازدواج در قانون مدنی

اهم موارد ابطال ازدواج اعم از دائم یا موقت به شرح ذیل می باشد:

۱. نکاح با محارم. (مواد ۱۰۴۷ و ۱۰۴۶ و ۱۰۴۵ ق.م)

۲. نکاح با خواهر زن. (ماده ۱۰۴۸ ق.م)

٣. نکاح با زن شوهردار یا هر زنی که در عده طلاق یا وفات است با علم به عده و حرمت طلاق. (مواد ال۱۰۵ و ۱۰۵۰ ق.م)

۴. نکاح با زن سابق که به واسطه لعان از وی جدا شده است. (م ۱۰۵۲ ق.م)

۵. نکاح در حال احرام. (م ۱۰۵۳ ق.م)

۶. عقد زنی که در زمان علقه زوجیت با همسر سابقش یا در زمان عده رجعيه با وی زنا صورت گرفته است. (م ۱۰۵۴ ق م)

۷. نکاح با مادر، خواهر و یا دختر پسری که با او عمل شنیع صورت داده است. (م ۱۰۶ ق م )

۸. نکاح با زنی که سابقا با دختر یا مادر وی نزدیکی به شبهه یا زنا شده است. (مدل ۱۰ ق.م)

۹. نکاح با زنی که سه دفعه متوالی زوجه او بوده و مطلقه گردیده مگر به واسطه دخالت محلل. (م ۱۰۵۷)

۱۰. نکاح همسر سابقی که به ۹ طلاق که حکم شش تای آن عدی است مطلقه شده باشد. (م ۲۰۵۸)

۱۱. نکاح دائم مرد مسلمان بازن غیر مسلمان غیر اهل کتاب (م ۱۰۵۹) و نکاح مرد غیر مسلمان با زن مسلمان

۱۲. تعلیق در عقد نکاح. (م ۱۰۶۸)

۱۳. نکاح با زن مجبور

۱۴. نکاح با زن مکره در صورت عدم تنفيذ وی.

۱۵. عدم تعیین مهر و مدت در عقد موقت. (مواد ۱۰۹۵ و ۱۰۷۶)

۱۶. عدم توالی بین ایجاب و قبول عقد نکاح. (م ۱۰۶۵)

۱۷. عدم معلوم بودن زن و شوهر برای یکدیگر که موجب شبهه باشد. (م ۱۰۶۷ ق م )

نتایج ابطال ازدواج

بر نکاح باطل خواه نزدیکی واقع شده خواه نشده باشد ، اصولا نتیجه ای مترتب نیست؛ یعنی، هیچ یک از طرفین از احکام نکاح و حقوقی که از آن ناشی می شود، نمی توانند استفاده کنند.

با این وجود قانون گذار در بعضی از موارد ، مثلا در موردی که زن یا مرد یا هر دو جاهل به شرایط نکاح بوده اند در پاره ای از احکام مثل نسب (م ۱۱۶۶ ق.م) مهر (م ۱۰۹۹ ق.م) ارث (مواد ۸۸۲ و ۸۸۴ ق.م) ارفاقی در باب شخص جاهل قائل می شود.

مطابق ماده ۱۱۲۰ ق.م: «عقد نکاح به فسخ یا طلاق یا به بذل مدت در عقد انقطاع منحل می شود. بدیهی است فوت یکی از زوجین نیز موجب انحلال نکاح است.»

فسخ نکاح دارای قواعد ویژه ای است؛ چرا که پاره ای از عیوب در مرد یا زن یا تدلیس و تخلف از شرط صفت از موجبات فسخ به شمار می آید که در مقاله فسخ نکاح و موارد آن به تفصیل در این خصوص صحبت شد.