سهم الارث پدر و مادر از فرزند

سهم الارث پدر و مادر از فرزند

در این مقاله قصد داریم تا به موضوع سهم الارث پدر و مادر از فرزند فوت شده رسیدگی کنیم. همیشه زمانی که صحبت از سهم الارث می شود تصور اکثر افراد به سهم الارث فرزندان از پدر و مادر معطوف می شود .

در حالی که موضوع سهم الارث پدر و مادر از فرزند نیز در مواقعی که فرزند زودتر از پدر و مادر فوت می کند موضوع مهمی است.

به دلیل مشکلات متعددی که افراد از ناآگاهی حقوقی در این زمینه داشتند بر آن شدیم تا به بررسی این موضوع بپردازیم.

لازم به ذکر است که در مقاله « سهم الارث طبقه اول » اندکی در این خصوص توضیح دادیم.

ارث و وراث قانونی متوفی

پیش از اینکه به اصل مطلب یعنی سهم الارث پدر و مادر از فرزند فوت شده بپردازیم بهتر است تا کمی در خصوص تعریف ارث و وراث و طبقه بندی آنها صحبت کنیم.

ارث نیز از جمله حقوق قانونی وراث است که پس از فوت افراد ایجاد می شود و بعضاً زمینه های اختلافات قانونی و خانوادگی را ایجاد می کند. به این ترتیب چنانچه آگاهی کمی در این زمینه میان عموم ایجاد شود مانع از برخی اختلافات و دعاوی خواهد شد.

به حکم قانون وراث در سه طبقه تقسیم بندی شده اند و به تفکیک طبقه از دارایی متوفی ارث می برند. تا زمانی که وراث طبقه اول وجود داشته باشند، وراث طبقه دوم نفعی از ترکه نمی برند و همینطور تا زمانی که وراث طبقه دوم وجود دارند، وراث طبقه سوم ارثی نخواهند برد.

مطالعه بیشتر : سهم الارث طبقه سوم

لازم به ذکر است که در هر طبقه ممکن است برخی از وراث سهم الارث نداشته باشند. به عنوان مثال، اگر در طبقه اول وراث ، متوفی فرزند داشته باشد، مثلاً یک دختر و یک پسر، نوه های متوفی ارثی نمی برند چون پدر و مادرشان نسبت به ایشان در اولویت وراث قرار دارند.

حتی در شرایطی ممکن است برخی از ورثه که در ردیف وراث ذینفع قرار ندارند، بدون اینکه سهمی ببرند، فقط باعث کاهش سهم الارث ورثه ای که ذینفع است می شوند که در اصطلاح حقوق به آن حجب نقضانی می گویند.

فرض بر و قرابت بر یعنی چه؟

پیش از اینکه به اصل مطلب یعنی سهم الارث پدر و مادر از فرزند فوت شده بپردازیم بهتر است تا با مفاهیم فرض بر و قرابت بر بیشتر آشنا شویم.

سهم الارث ممکن است به برخی از وراث به قرابت باشد و نسبت به برخی دیگر به فرض باشد؛ یعنی سهم الارث برخی از وراث به موجب قانون مشخص شده و همان سهم الارث باید پرداخت شود.

به عنوان مثال در صورتی که متوفی فرزند داشته باشد سهم الارث زن وی ، یک هشتم و در صورت نداشتن فرزند یک چهارم است. در واقع می توان گفت در فرض بر، سهم الارث دقیقاً مشخص شده است.

اما در خصوص وراث به قرابت، سهم الارثشان مشخص نشده است. بلکه ابتدا باید سهم الارث وراثی که فرض بر هستند، پرداخت و مابقی میان ایشان تقسیم شود.

به عنوان مثال فرزندان پسر متوفی قرابت بر هستند یعنی سهم الارثشان با معیار وراث فرض بر مشخص نشده است.

در واقع از دارایی متوفی هر چی باقی ماند میان ایشان بر حسب اینکه تنها باشند یا دو نفر یا بیشتر، تماماً یا به تساوی تقسیم می شود.

سهم الارث پدر و مادر از فرزند فوت شده خود

حال نوبت آن رسید که میزان سهم الارث پدر و مادر از فرزند فوت شده خود را مورد بررسی قرار دهیم.

پدر و مادر در طبقه اول وراث، با زوج، زوجه، اولاد متوفی و بعضاً نوه های متوفی به نسبت سهم الارث هر یک سهیم هستند؛ اما باید فروض متفاوت سهم الارث پدر و مادر را در صورت بودن یا نبودن سایر وراث طبقه اول به تفکیک بررسی کرد.

الف- وراث طبقه اول شامل پدر، مادر، زوج یا زوجه، اولاد

برای روشن شدن موضوع سهم الارث پدر و مادر از فرزند فوت شده باید حالات مختلفی را مورد بررسی قرار دهیم. ابتدا حالتی را مورد بحث قرار می دهیم که متوفی علاوه بر داشتن پدر و مادر همسر و اولاد نیز داشته باشد.

به طور کلی برای تعیین سهم الارث وراث، ابتدا باید سهم الارث وراثی که فرض بر محسوب می شوند را مشخص کرد. در این فرض، زوج یا زوجه و مادر متوفی فرض بر محسوب می شوند؛ مادر از این بابت فرض بر محسوب می شود که یا سهم الارثش یک سوم است یا یک ششم، در واقع از این دو حالت خارج نیست.

بهتر است موضوع را با مثالی روشن کنیم. مردی فوت می کند و صاحب یک فرزند پسر و یک فرزند دختر، همسر، پدر و مادر است، کل دارایی ایشان پس از کسر بدهی و دیونش، ۱ میلیارد تومان می باشد. با عنایت به وراث فرض بر و قرابت بر سهم الارث هر یک می شود:

همسر (زوجه) که با وجود اولاد برای متوفی، سهم الارثش یک هشتم می شود یعنی صد و بیست و پنج میلیون تومان.

مادر متوفی با وجود اولاد، سهم الارثش یک ششم می شود یعنی در حدود صد و چهل و شش میلیون تومان.

پدر متوفی با وجود اولاد، سهم الارثش یک ششم می شود یعنی در حدود صد و چهل و شش میلیون تومان.

و در نهایت مابقی اموال متوفی به نسبت دو به یک میان اولاد پسر و دختر تقسیم می شود یعنی سهم الارث دختر می شود، صد و نود و سه میلیون و سهم الارث پسر می شود، سیصد و هشتاد و نه میلیون تومان.

ب- وراث طبقه اول شامل پدر، مادر و همسر

برای روشن شدن موضوع سهم الارث پدر و مادر از فرزند فوت شده باید حالات مختلفی را مورد بررسی قرار دهیم. در بخش دوم، حالتی را مورد بحث قرار می دهیم که متوفی علاوه بر داشتن پدر و مادر فقط همسر داشته باشد.

در این فرض، چون دو نفر از وراث فرض بر محسوب می شوند یعنی مادر و همسر، باید ابتدا سهم الارث وراث فرض بر را مشخص کنیم که بدین ترتیب بر مبنای مثال بالا؛

همسر (زوجه)، چون اولادی برای متوفی نیست، سهم الارث همسر متوفی یک چهارم می شود که بر مبنای معیار بالا، دویست و پنجاه میلیون تومان سهم الارث زوجه متوفی است.

سهم الارث مادر متوفی چون، اولادی برای متوفی نیست، سهم الارثش یک سوم می شود که دویست و پنجاه میلیون تومان سهم الارث مادر متوفی است.

پدر متوفی نیز چون قرابت بر می باشد، مابقی اموال متوفی را به قرابت به ارث می برد که پانصد میلیون تومان می شود.

پ- وراث طبقه اول شامل پدر و مادر

برای روشن شدن موضوع سهم الارث پدر و مادر از فرزند فوت شده باید حالات مختلفی را مورد بررسی قرار دهیم. در بخش سوم حالتی را مورد بحث قرار می دهیم که متوفی همسر و فرزند نداشته باشد.

در این فرض تنها دو نفر وراث متوفی می باشند، حتی اگر برای متوفی برادر و خواهر وجود داشته باشد.

زیرا برادر و خواهر وراث طبقه دوم محسوب می شوند، وراث طبقه اول در این فرض پدر و مادر، موجب حجب حرمانی (محرومیت همیشگی) سهم الارث برادر و خواهر خواهند شد.

البته برادر و خواهر در شرایطی می توانند موجبات حجب نقضانی مادر را فراهم کنند و مادر را از حداکثر سهم الارثش یعنی یک سوم محروم و تنها یک ششم سهم الارث نصیب مادر شود.

البته پیش از تشریح اینکه چه شرایطی باعث می شود که سهم الارث مادر کاهش پیدا کند باید با دو اصطلاح حجب حرمانی و نقضانی آشنا شویم.

زمانی که وراث متوفی تنها پدر و مادر می باشد؛ در این صورت پدر قرابت بر می باشد و باید ابتدا سهم الارث مادر را مشخص کنیم.

اگر متوفی دارای دو برادر یا یک برادر به همراه دو خواهر یا چهار خواهر اعم از اینکه از طرف پدر (ابی) باشند یا از طرف پدر و مادر (ابوینی) باشند، در این صورت سهم الارث مادر که باید یک سوم باشد، به یک ششم کاهش پیدا می کند و مابقی برای پدر است.

اگر فرض مثال یک برادر تنها برای متوفی باشد یا اینکه تنها دو خواهر برای متوفی باشد، برادر یا خواهران نمی تواند موجب حجب نقضانی مادرشان شوند و در نتیجه مادر یک سوم از سهم الارث را به خود اختصاص می دهد و مابقی یعنی دو سوم برای پدر است.

حجب و تاثیر آن در سهم الارث پدر و مادر

برای روشن تر شدن موضوع سهم الارث پدر و مادر از فرزند فوت شده لازم دانستیم تا به تعریف حجب حرمانی و حجب نقصانی بپردازیم.

حجب حرمانی: به این معناست که برخی از وراث به واسطه بودن وراث دیگر، کاملاً از ارث محروم می شوند. به عنوان مثال، اگر متوفی پدر و مادر داشته باشد، برادر و خواهر ارثی ندارند و در واقع پدر و مادر موجب حجب حرمانی ارث بری برادر و خواهر شده اند.

یا ممکن است متوفی فرزند و نوه داشته باشد. در این صورت نوه ها با اینکه در طبقه اول وراث هستند، اما پدران و مادرانشان موجب حجب حرمانی ارث بری آنها شده اند.

حجب نقضانی: به این معناست که سهم الارث برخی از وراث با وجود وراث دیگر کاهش پیدا می کند. به عنوان مثال، اگر متوفی اولاد داشته باشد، سهم الارث زن متوفی که می توانست در نبود اولاد یک چهارم باشد، به یک هشتم کاهش پیدا می کند.

یا اگر متوفی اولاد داشته باشد، سهم الارث مادر متوفی از یک سوم به یک ششم کاهش پیدا می کند.

اما ممکن است برخی از وراث در طبقه دوم مثل برادر و خواهر موجب حجب نقضانی سهم الارث مادر شوند. به گونه ای که خودشان سهم الارثی نداشته باشند اما مانع ارث بردن کامل مادر شوند.

به عنوان مثال، وراث متوفی شامل پدر و مادر باشد اما متوفی دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر داشته باشد.

در این صورت برادران و خواهران سهم الارثی از برادر یا خواهر فوت شده خود نخواهند داشت اما مادر متوفی با وجود برادر و خواهر با تعداد گفته شده، سهم الارثش از یک سوم به یک ششم کاهش پیدا می کند.

حقوق مستمری یا وظیفه متوفی

حال که با موضوع سهم الارث پدر و مادر از فرزند فوت شده آشنا شدیم بهتر است میزان سهم الارث آنها را در حقوق و مستمری متوفی نیز بدانیم.

حقوق یا مستمری بازنشستگی متوفی جزء ماترک قرار نمی گیرد. یعنی تمامی وراث از مستمری بازنشستگی متوفی ذینفع نیستند، بلکه تنها اشخاصی که تحت تکفل متوفی بوده اند می توانند تحت شرایطی از مستمری بازنشستگی متوفی بهره مند شوند.

البته همانطور که بیان شد، مستمری بازنشستگی متوفی جزء ترکه متوفی محسوب نمی شود، در نتیجه طلبکاران متوفی نمی توانند بر آن ادعایی داشته باشند.

اولویت در ذینفع بودن نسبت به گرفتن مستمری بازنشستگی متوفی برای زن یا اولاد مؤنث یا مذکر ایشان با داشتن شرایطی است که قانون تعیین کرده است.

در واقع اولاد متوفی اگر مذکر باشند، تنها تا سن ۲۱ سالگی می توانند از مستمری پدرشان استفاده کنند و بعد از آن در صورتی که مشغول به تحصیل باشند یا اینکه معلول و از کارافتاده باشند و اولاد مؤنث در صورتی که ازدواج نکرده باشند یا اینکه خود مشغول به کار نشده باشند.

آیا پدر و مادر متوفی هم سهمی از مستمری بازنشستگی فرزندشان دارند؟

پرداخت نفقه می تواند اقارب عمودی را نیز در بر گیرد یعنی پدر و مادر.

اگر پرداخت نفقه پدر و مادر در صورت داشتن استطاعت مالی پیش از فوت بر عهده متوفی بوده است، پدر و مادر می توانند از مستمری بازنشستگی متوفی نفقه خود را مطالبه کنند.

مشروط بر اینکه تقسیم مستمری بازنشستگی متوفی میان وراث یا افراد واجب النفقه به نسبت سهم الارث تحقق پیدا نمی کند بلکه به تساوی باید تقسیم شود.

اگر متوفی یک زن، یک فرزند دختر ۱۹ ساله مجرد و بیکار، و پدر و مادری که پرداخت نفقه اشان بر عهده متوفی بوده، داشته باشد، مستمری بازنشستگی متوفی میان این چهار نفر به تساوی تقسیم می شود و هیچ کس نمی تواند مدعی حق بیشتری باشد حتی زن متوفی.

برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید به مقاله « نفقه اقارب » رجوع نمایید.

نتیجه گیری سهم الارث پدر و مادر از فرزند

در این مطلب متوجه شدیم که باید در تقسیم سهم الارث وراث با اصطلاحات کاربردی قانون ارث تسلط نسبی داشته باشیم و صرف اینکه بدانیم سهم الارث پسر دو برابر دختر است، کفایت نمی کند.

همانطور که در مطالب بالا بیان شد، دیدیم که برخی از وراث سهم الارثشان با مبنای مشخصی از قبل تعیین شده است اما برخی از وراث باید منتظر بمانند تا سهم الارث وراثی که سهم الارث مشخصی دارند، کسر گردد تا سهم الارث ایشان مشخص شود.

امیدواریم با مطالعه این مطلب با قوانین چگونگی تقسیم سهم الارث پدر و مادر از فرزند فوت شده آشنا شده باشید.