تفاوت ابطال و بطلان معامله

تفاوت ابطال و بطلان معامله

در این مقاله قصد داریم تا به تفاوت ابطال و بطلان معامله بپردازیم. چنانچه تا به حال گوشتان به واژگان ابطال معامله و بطلان معامله خورده و تفاوت آن دو را نمی دانید با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

به طور کلی برای تشکیل صحیح عقد یک سری شرایط لازم است تا بتوانیم بگوییم عقد صحیح است. به عنوان مثال، کسی که در حالت جنون و دیوانگی است؛ نمی تواند معامله کند و معامله او به حکم قانون، باطل است.

همچنین معامله ای که نامشروع و غیر قانونی باشد؛ از ابتدا فاسد و باطل است و به صورت صحیح تشکیل نمی شود. در موارد دیگر هم باید حکم باطل بودن عقد داد مثل کسی که مالش را به صورت صوری(الکی) به دیگران انتقال می دهد که از پرداخت طلب طلبکاران و مهریه همسرش فرار کند.

چه زمانی برای ابطال معامله باید به دادگاه مراجعه نمود؟

برای اینکه تفاوت ابطال و بطلان معامله را بهتر درک کنیم، لازم است بدانیم که چه زمانی لازم است به دادگاه مراجعه نماییم.

باید دقت کرد در مواردی که عقد، باطل مطلق است مثل معامله کسی که اهلیت ندارد یا معامله صوری و نامشروع عقد، از ابتدا باطل است و نیازی به حکم دادگاه برای باطل شدن ندارد.

تنها در زمان شکایت، دادگاه پس از بررسی های لازم حکم می دهد که بله عقد باطل بوده است؛ نه اینکه عقد صحیح باشد و دادگاه آن را ابطال کند زیرا قراردادی که از ابتدا باطل است نیاز به باطل کردن ندارد.

پس اینکه گفته می شود درخواست ابطال قرارداد، غلط است و به خاطر راحتی و مسامحه استفاده می شود و درست تر درخواست اعلام بطلان قرارداد است.

اما مفهوم ابطال معامله بیشتر در قانون تجارت و قانون مدنی فرانسه مصداق دارد و در قانون مدنی ایران جز موارد بسیار اندک این امر وجود ندارد.

گاهی عقد از همان ابتدا باطل است مثل مواردی که در بالا گفته شد که از طرفی به آن باطل مطلق گفته می شود.

اما گاهی عقد بین طرفینی که معامله را انجام داده اند صحیح است ولی یک شخص دیگری می تواند معامله آنان را باطل کند که به آن معامله، معامله قابل ابطال گفته می شود (بطلان نسبی).

اثر جدایی ابطال معامله با بطلان معامله

در بطلان معامله و یا معامله باطل عقد از همان ابتدا هبچ اثری ندارد اما در ابطال معامله تا زمانی که دادگاه حکم به باطل کردن نداده است عقد صحیح است و با حکم دادگاه از روز اول باطل و بی اثر می شود. در ادامه بیشتر به بطلان معامله که رایج تر است میپردازیم.

موارد بطلان معامله

برای اینکه تفاوت ابطال و بطلان معامله را بهتر درک کنیم، لازم است تا موارد بطلان معامله را با یکدیگر مرور و بررسی کنیم.

۱- معامله افرادی که اهلیت ندارند

معاملات افراد صغیر (بچه) و مجنون(دیوانه) باطل است اما اگر معامله مثلا یک صغیری باشد که قدرت تشخیص دارد معامله نه باطل است و نه صحیح بلکه غیر نافذ است و ولی و یا قیم (سرپرست) وی باید در مورد باطل کردن معامله یا تنفید آن تصمیم گیری کند. یعنی ولی و قیم، برای صحیح شدن آن باید اجازه بدهند.

کسانی که عقل معاش (توانایی تصمیم درست اقتصادی)ندارند یا همان افراد سفیه هم در معاملات باید اجازه داشته باشند در غیر این صورت ولی یا قیم او باید درباره اجازه دادن یا باطل کردن معامله تصمیم بگیرد.

۲- مجهول بودن مال مورد معامله

در مورد مالی که معامله می شود باید مشخص و معین بشود مال مورد معامله کدام است و اگر مجهول بماند عقد باطل است. مثلا عقدی بسته شود در خصوص اینکه مالی نامشخص به دیگری فروخته شود.

۳- نامشروع بودن جهت معامله

اگر جهت معامله و علت معامله که درباره آن حرف زده شده نامشروع باشد قرارداد باطل است. مثل اینکه کسی خانه ای را برای چند ماه اجاره می کند یا میخرد که از آن برای قمار و یا اعمال خلاف شرع دیگر استفاده کند که اینجا با اثبات بطلان میتوان خانه را از فرد پس گرفت.

۴- معامله صوری

فرض کنید کسی برای فرار از مهریه همسرش بدون آن که واقعا قصد انتقال اموال خود را داشته باشد؛ به صورت صوری و ظاهر سازی آن را به دیگران و یا افراد نزدیک خود مثل پدر و مادر منتقل می کند تا بعد از تمام شدن جریان مهریه، دوباره آن را برگرداند.

در اینجا معامله باطل است و شما به عنوان خانم برای آن که ثابت کنید معامله ظاهر سازی و صوری بوده باید ادله و مدارک محکم ارایه بدهید.

۵- فروختن مال دیگری

در اصطلاح به فروش مال دیگری بدون اجازه او، معامله فضولی گفته می شود. برای مثال اگر شما شوهر و همسر شما برای پول بدون اطلاع و اجازه شما طلاهای شما را بفروشد در صورتی که شما پس از اطلاع موافق نباشید یعنی اجازه ندهید معامله صورت گرفته غیر نافذ، باطل خواهد بود و می توان آنها را پس گرفت.

همچنین اگر کسی بدون اجازه، ماشین و یا موتور سیکلت یا خانه و اموالی دیگر از شما را بفروشد و باز هم موافق نباشید، معامله باطل است.

موارد دیگر بطلان معامله

برای اینکه تفاوت ابطال و بطلان معامله را بهتر درک کنیم، لازم است تا سایر موارد بطلان معامله را با یکدیگر مرور و بررسی کنیم.

در هر قرارداد مثل خرید و فروش یا اجاره و قرارداد های دیگر ممکن است مواردی که اختصاص به آن عقد دارد رعایت نشود و باعث بطلان شود.

دادخواست ابطال معامله و استرداد ثمن

گفتیم که عبارت دقیق تر دادخواست اعلام بطلان است اما به صورت مسامحه در دادخواست های دادگاه عبارت بالا(ابطال معامله) استفاده می شود.

در نتیجه اگر معامله باطل باشد به هر علتی مثل موارد بالا می توان از دادگاه اعلام بطلان آن را خواست تا که پول پرداخت شود پس گرفته شود.

تقدیم دادخواست بطلان دارای جنبه های فنی حقوقی است که بهتر است با وکلا و مشاوران مربوطه در این باره مشورت شود تا دادخواست رد نشود و هزینه اضافی بر شما تحمیل نشود.

مقایسه دعوای ابطال و فسخ معامله

گاهی معامله از همان ابتدا تشکیل نمی شود مانند مواردی که در بالا که گفته شد اما در مواردی معامله صحیح است و تنها به دلایلی قانون این حق را به یک طرف داده است که آن معامله صحیح را به هم بزند. به این عمل بر هم زدن معامله صحیح، فسخ گفته می شود.

موارد فسخ یا به هم زدن معامله

برای اینکه بهتر بتوانیم تفاوت ابطال و بطلان معامله را درک کنیم، بهتر است موارد فسخ یا به هم زدن معامله را با یکدیگر مرور کنیم.

۱- فسخ معامله به علت گران فروختن یا ارزان فروختن (فسخ به دلیل غبن)

مانند موردی که شما جنسی را خرید کرده اید اما بعد متوجه می شوید به قیمت گران فروخته شده یا اینکه بر عکس شما مالی مثل گوشی موبایل یا لب تاپ و یا ماشین خود را می فروشید و بعد متوجه می شوید که با قیمت ارزان تر آن را فروخته اید.

۲- فسخ به دلیل برگشت زدن چک

اگر برای معامله ای که انجام داده اید چک دریافت کرده اید اولا نحوه صدور چک قواعدی دارد که باید از مشاوران حقوقی آن را جویا شد و ثانیا اگر چک صادر شده پاس نشود تنها در صورتی می توانید معامله را به هم بزنید که که از ابتدا شرط کرده باشید که اگر چک پاس نشد حق فسخ دارم.

در غیر این صورت باید به دنبال الزام و اجبار فرد برای پرداخت قیمت بود از طریق دادگاه.

۳- فسخ به دلیل فریب و تدلیس در معامله

گاهی پیش می آید که مالی را معامله می کنید؛ اما فروشنده درباره آن مال، شما را فریب داده است حرف هایی زده که درباره مال صادق نیست برای مثال برای ماشین یا گوشی و… خریداری شده اوصافی را گفته که بعدا خلاف آن ثابت می شود.

در این حالت باید تدلیس انجام شده باشد اگر چنین معامله ای را انجام داده اید می توانید از طریق مشاوره با وکلا از راه کار های موجود اطلاع حاصل کنید.

۴- فسخ معامله به دلیل عیب داشتن مال

فرض کنید ماشینی را خریده اید و بعد از معامله متوجه می شوید که ماشین یا لب تاپ یا گوشی خریداری شده معیوب است؛ برای مثال ماشین رنگ کاری داشته است یا صفحه کلید لب تاپ ایراد دارد و… که می توانید در ابن باره معامله را فسخ کنید.

۵- معاملات غیر نافذ که باطل می شوند

همان گونه که در مفهوم معاملات غیر نافذ ذکر شد، معاملات غیر نافذ که معیوب هستند با رد فرد مالک ، ابطال می گردند و از این به بعد مثل آن است که از ابتدا توافقی بین طرفین به وجود نیامده است. از این رو نه در گذشته و در حال و در آینده هیچ اثر حقوقی ندارند.

۶- موارد زیر معاملات غیر نافذ می باشد:

معاملات اکراهی: هر گاه فردی در اثر تهدید و ترس اقدام به انعقاد قراردادی نماید نسبت به او معامله غیر نافذ خواهد بود و از این رو این فرصت را خواهد داشت که در آینده و در زمانی که اسباب تهدید برداشته شد، معامله را ضمن رد کردن ابطال نماید.

معاملات فضولی: هرگاه بر روی مال غیر بدون رضایت مالک یا بدون مجوز قانونی، معامله ای به وجود آید، معامله فضولی شناخته می شود.

معاملات صغیر ممیز: صغیر ممیز، فردی است که به سن بلوغ (دختران ۹ سال و پسران ۱۵ سال تمام قمری) نرسیده اما قدرت تشخیص امور مالی و ارزش های اقتصادی را می داند.

معاملات سفیه در امور مالی: سفیه فردی است که مجنون نیست اما قدرت تشخیص ارزش مالی امور را ندارد. از این رو معاملات و قرارداد های مالی او غیر نافذ است.