خیار تخلف از شرط

خیار تخلف از شرط

در این مقاله قصد داریم تا به موضوع خیار تخلف از شرط بپردازیم. همان طور که در مقاله‌ « خیار تدلیس » گفتیم، خیار به معنای اختیار است و در اصطلاح حقوقی به معنای اختیار به هم زدن معامله یا فسخ معامله است.

فسخ معامله یا ممکن است جنبه طرفینی و قراردادی داشته باشد یا ممکن است ناشی از حکم قانون باشد. در جنبه طرفینی یا قراردادی طرفین به نفع یک نفر یا به نفع خود یا به نفع ثالثی حق فسخ قرارداد را پیش بینی می کنند برای مدت معین که این را در اصطلاح “شرط خیار” یا “خیار شرط” می نامند.

اما در منشا قانونی بیشتر از ۱۰ مورد حق فسخ پیش بینی شده است که فرد در هر مورد و کیس خاص با استناد به یکی از این موارد می تواند قرارداد را فسخ کند.

تعریف خیار تخلف از شرط

فرض کنید که در عقدی که بین طرفین منعقد شده است ضمن این عقد یک شرطی به نفع یکی از طرفین می شود حال از این شرط اگر تخلف بشود و انجام نشود فرد چون شرط به نفعش انجام نشده و از این طبق ضرر دیده است.

قانون به وی حق داده است که به خاطر تخلف از شرط، عقد را هم فسخ کند. در واقع اگر ضمن عقدی، شرطی بیاید و از این شرط تخلف بشود فرد خیار تخلف از شرط دارد.

برای مثال در مورد مستاجری فرض کنید که وی با موجر خود قرار داد اجاره بسته است و شرط کرده که حیات خانه یا دیوار های خانه را قبل از آمدن مستاجر رنگ بزند اما موجر از شرطی که قبول کرده تخلف می کند و انجام نمی دهد در این جا مستاجر حق دارد عقد اجاره را فسخ کند.

این شروطی که تخلف از آن حق فسخ می دهند به چه شکلی هستند:

• گاهی شرط ضمن عقد شرط فعل است.
• گاهی شرط صفت است.
• گاهی شرط نتیجه است.

اوصاف خیار تخلف از شرط

حق فسخی که از این باب به وجود می آید فوری نیست یعنی دارای فوریت نمی باشد و دارنده حق فسخ می تواند در زمانی متعارف، قرارداد را فسخ کند

اگر در قرارداد اینگونه شرط شده باشد که در صورت پاس نشدن چک، فرد حق فسخ دارد ولی اتفاقا چک پاس نشود اما فرد قرارداد را فسخ نکند در عوض به دادگاه برای وصول چک مراجعه کند نشان می دهد که حق فسخ خود را از بین برده و مایل است قرارداد ادامه پیدا کند.

برای فسخ به استناد خیار تخلف از شرط نیازی نیست به دادگاه مراجعه کنیم و کافی است که با پیام یا تلفن به فرد اعلام کنید که من این قرارداد را فسخ کردم اما اگر بعدا مشکلی ایجاد شد و فرد ثمن و پول را پس نداد آن وقت برای تایید فسخ می توان به دادگاه مراجعه کرد.

برای فسخ، راه مطمئن این است که به جای پیام یا تلفن با اظهارنامه اعلام فسخ کنید ؛ زیرا اظهار نامه که از طریق دفاتر خدمات قضایی ارسال می شود، جنبه اثباتی بیشتری در دادگاه دارد.

شرط فعل و ضمانت اجرای آن

شرط فعل شرطی است که انجام یا انجام ندادن کاری بر دیگری شرط می شود این انجام یا ترک (انجام ندادن) فعل ممکن است فعل حقوقی باشد و ممکن است فعل مادی باشد و هر کدام از این موارد ممکن است به صورت منفی باشد یا به صورت مثبت باشد.

شرط فعل حقوقی مثبت

مثل این که ضمن خرید ماشینی به مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان بر طرف یعنی خریدار شرط می شود که وکالت فروشنده را در فلان دعوا در دادگستری را بر عهده بگیرد زیرا وی وکیل است.

یا این که ضمن فروش خانه ای شرط می شود که خریدار متعهد شود در مدتی ماشینش را به فروشنده به مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان انتقال دهد.

شرط فعل حقوقی منفی

مثل این که در ضمن عقد فروش خانه ای که انجام شده شرط می شود که خریدار تا دو سال حق فروش خانه را نداشته باشد.

برای مثال پدری خانه ای را به فرزند خود می بخشد در ضمن این شرط می کند که فرزند وی تا ۵ سال حق ندارد خانه را به کسی بفروشد.

شرط فعل مادی مثبت

برای فهم این نوع با مثال فرض کنید مثل همانطور که در بالا گفتیم بر موجر شرط می شود که حیات خانه را تعمیر کند یا اینکه دیوار خانه را رنگ بزند. در اینجا شرط فعلی شده که هم‌ مادی است و هم مثبت و ناظر به انجام فعل است نه ترک فعل که منفی است.

شرط فعل مادی منفی

در اینجا شرط فعلی بر طرف مقابل شرط می شود که اولا حقوقی نیست و مادی است و ثانیا به صورت عدم انجام فعل یا ترک فعل است لذا منفی محسوب می شود.

مثل اینکه بر مستاجر شرط می شود که از این تراس استفاده نکند یا اینکه رخت هایش را فلان جا آویزان نکند.

ضمانت اجرای شرط فعل

در شرط فعل اصولا اینگونه است که اگر تخلفی صورت بگیرد ابتدا باید مشروط علیه یعنی کسی که شرط را باید انجام الزام شود اگر الزام وی ممکن نشد آن وقت آن فعل را انجام می دهیم ولی به هزینه مشروط علیه اگر باز هم ممکن نبود در وهله آخر می تواند فسخ کند

باید دقت داشت در مواردی که شرط فعل منفی است بسته به این که شرط فعل استمراری باشد یا نباشد ضمانت اجرا فرق دارد.

اگر شرط فعل استمراری باشد مثل این که شرط شده در قرارداد پیمانکاری از کارگر بالای ۵۰ سال استفاده نشود حال اگر استفاده بشود ابتدا الزام می کنیم اگر نشد سپس مجبور به فسخ می شویم.

اما اگر استمراری نبود برای مثال شرط شده ضمن عقد مغازه که تا ۲ سال به کسی نفروشد حال اگر بفروشد حق فسخ عقد اصلی پیش می آید زیرا کاری که نباید بشود شده.

تعریف شرط صفت و مثال آن

به این معنا که فردی مالی را می خرد و یک ویژگی و صفت در آن شرط می کند؛ مثلا شرط می شود که فرش، بافت کاشان باشد یا اینکه گوشی مدل فلان کشور باشد.

حال اگر بعد از معامله مشخص شود که آن مال صفت و ویژگی شرط شده را ندارد می تواند معامله را فسخ کند.

مثال برای شرط صفت

در خرید یک گوشی شرط شده که هم مدل ۲۰۲۰ باشد و هم مدل آلمان باشد حال اگر بعدا مشخص بشود مثلا مدل چین یا کشوری دیگر است؛ حق فسخ عقد پیش می آید.

اگر ضمن عقدی که انجام می دهیم وجود یک عقد دیگر را یا نتیجه یک عقد دیگر را شرط کنیم شرط مورد نظر شرط نتیجه است و به صرف شرط کردن حاصل می شود.

مثلا ضمن خرید یک خانه شرط کرده ایم که خریدار از دینی که از قبل به فروشنده داشته باشد یا برای مثال شرط می شود که یک گوشی که مدنظر خریدار است در فروشگاه فروشنده مال مشتری باشد.

در شرط نتیجه لازم است که تابع تشریفاتی نباشد زیرا در این صورت با ماهیت آن فرق دارد و باطل محسوب می شود.

تشخیص خیار شرط یا شرط خیار یا خیار تخلف از شرط

خیار شرط طبق توافق طرفین برای یک مدت معین تعیین می شود و در آن مدت فرد حق فسخ دارد اما خیار تخلف از شرط وقتی به وجود می آید که یکی از شروط بالا که شرط فعل یا صفت یا نتیجه باشد تخلفی صورت گیرد.

خیار شرط الزامی است که در قرارداد به آن اشاره شود بر خلاف خیار تخلف از شرط که به حکم قانون ایجاد می شود.

تشخیص شرط فعل از شرط نتیجه

در شرط فعل هم عمل حقوقی داریم و هم عمل مادی اما شرط نتیجه حتما عمل حقوقی است. در شرط فعل الزامی وجود دارد که فرد آن را انجام دهد اما در شرط نتیجه لازم به انجام کاری برای وقوع شرط نیست و شرط خود به خود حاصل می شود.

در شرط نتیجه لازم است که عمل حقوقی شرط شده بی نیاز از تشریفات باشد مثل طلاق که چون نیازمند تشریفات است. امکان ندارد شرط نتیجه شود اما در شرط فعل اشکال ندارد امر تشریفاتی باشد مثل انتقال مال غیر منقول که نیاز به تشریفات ثبت دارد.

نتیجه گیری

خیار تخلف از شرط زمانی به وجود می آید که فرد شرطی به نفعش در قرارداد شده است اما طرف مقابل که باید شرط را اجرا کند که مشروط علیه نام دارد از اجرای آن تخلف می کند.

بسته به این که چه نوع شرطی درج شده خیار تخلف از شرط فعل، خیار تخلف از شرط صفت و… برای فرد ایجاد می شود که فرد می تواند آن را اعمال و عقد را فسخ کند.

مدت اعمال این خیار فوری نیست البته استثنا اگر این خیار در نکاح که ازدواج به وجود آید درباره شرط صفت باید گفت اعمال آن فوری خواهد بود.