کیفرخواست چیست

کیفرخواست چیست و چگونه صادر می‌شود؟

در رابطه با کیفرخواست ، تعاریف مختلف و متفاوتی ارائه‌ شده است که خلاصه و برآیند همه‌ آن‌ ها را می‌توان در این عبارت خلاصه کرد « ادعایی است که دادستان درباره‌ مجرم بودن متهم می‌کند ».

البته صدور کیفر خواست ، انواع کیفر خواست، مندرجات و محتویات کیفر خواست، مراحل اجرایی آن و… مطالبی است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. در این نوشتار سعی می‌کنیم تا مطالب کاربری و مفیدی را بررسی کنیم و از ورود به مباحث نظری و غیر کاربردی بپرهیزیم.

کیفرخواست چیست؟

کیفرخواست ادعایی است که دادستان درباره مجرمیت شخص متهم می‌کند و از دادگاه می‌خواهد تا به آن رسیدگی کند و حکم لازم را صادر نماید. در حقیقت دادستان با صدور کیفرخواست، بیان می‌دارد که تحقیقات دادسرا به این نتیجه رسیده که متهم پرونده مجرم است و از دادگاه درخواست کیفر و مجازات می‌کند.

نظر بازپرس در خصوص مجرم بودن متهم

در این رابطه باید در نظر داشت که نظر بازپرس در زمان کشف جرم، سرنوشت‌ساز است. نظر بازپرس دو حالت دارد:

یا تشخیص می‌دهد که عمل متهم، مجرمانه نبوده و با صدور قرار موقوفی تعقیب، به رسیدگی پایان می‌دهد.

یا اینکه تشخیص می‌دهد عمل متهم، مجرمانه بوده و قرار جلب صادر می‌کند. این قرار جلب برای دادستان ارسال می‌گردد. دادستان موظف است مطابق با ماده‌ ۲۶۴ قانون آیین دادرسی کیفری حداکثر ظرف ۵ روز نظر خود را درباره‌ قرار جلب مذکور اعلام کند.

«ماده‌ ۲۶۴: پس از انجام تحقیقات لازم و اعلام کفایت و ختم تحقیقات، بازپرس مکلف است به صورت مستدل و مستند، عقیده‌ خود را حداکثر ظرف پنج روز در قالب قرار مناسب، اعلام کند».

در صورتی که دادستان با اینکه عمل مجرمانه واقع شده است موافق باشد، کیفر خواست صادر می‌گردد و پرونده به دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به موضوع را دارد، ارسال می‌شود.

ماده‌ ۲۶۵: «بازپرس در صورت جرم بودن عمل ارتکابی و وجود ادله کافی برای انتساب جرم به متهم، قرار جلب به دادرسی و در صورت جرم نبودن عمل ارتکابی و یا فقدان ادله کافی برای انتساب جرم به متهم، قرار منع تعقیب صادر و پرونده را فوری نزد دادستان ارسال می‌کند.

دادستان باید ظرف سه روز از تاریخ وصول، پرونده تحقیقات را ملاحظه و نظر خود را به‌ طور کتبی اعلام کند و پرونده را نزد بازپرس برگرداند. چنانچه مورد از موارد موقوفی تعقیب باشد، قرار موقوفی تعقیب صادر و وفق مقررات فوق اقدام می‌شود.»

مندرجات و محتویات کیفرخواست چیست؟

کیفر خواست کتبی که محتویات آن در ماده‌ی ۲۷۹ قانون مذکور آمده است: «در کیفر خواست موارد زیر قید می‌شود (یعنی نوشته می‌شود و کتبی است. نوع دیگری (شفاهی) هم وجود دارد.).

این موارد به شرح زیر است:

الف – مشخصات متهم، شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شهرت، سن، شغل، شماره ملی، شماره شناسنامه، تابعیت، مذهب، محل اقامت و وضعیت تاهل او.

ب – آزاد، تحت قرار تأمین یا نظارت قضایی بودن متهم و نوع آن و یا بازداشت بودن وی با قید علت و تاریخ شروع بازداشت.

پ – نوع اتهام، تاریخ و محل وقوع جرم اعم از بخش، دهستان، روستا، شهر، ناحیه، منطقه، خیابان و کوچه.

ت – ادله‌ انتساب اتهام

ث – مستند قانونی اتهام

ج – سابقه‌ محکومیت مؤثر کیفری متهم

چ – خلاصه‌ پرونده شخصیت یا وضعیت روانی متهم

تبصره – هرگاه در صدور کیفر خواست، سهو قلم یا اشتباه بین صورت گیرد، تا پیش از ارسال به دادگاه، دادستان آن را اصلاح و پس از ارسال کیفر خواست به دادگاه، موارد اصلاحی آن را به دادگاه اعلام می‌کند.»

صدور کیفرخواست بیانگر چه پیام‌هایی است؟

• رفتار مرتکب، جرم بوده و کشف گشته است.
• مرتکب، مورد شناسایی شده است.
• دلایل به نفع و علیه متهم جمع‌ آوری‌ شده است.
• موضوع جرم و کلیه‌ دلایل آن به متهم تفهیم گشته است.
• از متهم بازجویی قانونی به‌ عمل ‌آمده است.
• برای دسترسی به متهم و حضور به‌ موقع وی در موارد لزوم و جلوگیری از گریختن یا پنهان شدن یا تبانی با دیگری، قرار تأمین کیفری صادر شده است.
• بازپرس دلایل موجود را برای تعقیب کیفری متهم کافی تشخیص داده است.
• از متهم آخرین دفاعیات اخذ شده است.
• ختم تحقیقات مقدماتی اعلام شده است.
• قرار جلب به دادرسی صادر شده است.
• دادستان با این قرار موافقت کرده است.
• جرم ارتکابی از جرائم تعزیری درجه‌ ۷ و ۸ نبوده است.
• جرم ارتکابی از جرائم منافی عفت نبوده است.
• سن مرتکب جرم، زیر پانزده سال، نبوده است.

و اینک دادستان با رعایت موارد چهارده‌گانه‌ مذکور، از دادگاه کیفری می‌خواهد تا درباره متهم، حکم به مجازات صادر کند. صدور کیفر خواست نشان می‌دهد که تحقیقات مقدماتی در دادسرا پایان ‌یافته و پرونده، آماده‌ ارسال به دادگاه است.

آیا صدور کیفرخواست خطاب به دو مرجع ممکن است؟

با توجه به ماده‌ ۲۸۴ قانون آیین دادرسی کیفری:

«در صورت انتساب اتهامات متعدد به متهم که رسیدگی به آن‌ها در صلاحیت ذاتی دادگاه‌ های مختلف است، کیفر خواست جداگانه خطاب به هر یک از دادگاه ‌های صالح صادر می‌شود».

ممکن است متهم دارای دو اتهام باشد که دادرسی نسبت به یکی از آن‌ها در صلاحیت دادگاه انقلاب و نسبت به دیگری در صلاحیت دادگاه عمومی یا کیفری باشد. در این‌گونه موارد باید بر اساس ماده‌ی ۲۸۴ قانون آیین دادرسی کیفری عمل شود؛ یعنی دادسرا دو کیفر خواست جداگانه خطاب به مرجع صالح صادر و برای یکی اصل پرونده و برای دیگری رونوشت آن را ارسال کند.

اعتراض به کیفرخواست چگونه است؟

تصمیمات دادسرا که به صورت قرار می‌باشد، به طرفین ابلاغ می‌گردد. اگر تصمیم دادسرا به صورت قرار منع تعقیب یا قرار موقوفی تعقیب باشد، شاکی حق اعتراض دارد اعتراض او به همراه پرونده به دادگاه ارسال می‌شود.

چنانچه دادگاه اعتراض او را پذیرفت، قرار دادسرا را فسخ و پرونده را جهت ادامه تحقیقات و صدور کیفر خواست به دادسرا اعاده می‌دهد و اگر اعتراض را وارد ندانست با رد آن، قرار را تأیید می‌کند.

قرار مجرمیت دادسرا قابل ‌اعتراض نیست. دلیل آن هم روشن است؛ زیرا، اگر متهم دلیلی بر بی‌گناهی خود داشته باشد، در مرحله بعد که دادگاه است می‌تواند ارائه دهد.

زمانی که بازپرس قرار موقوفی تعقیب را صادر می‌کند، می‌توان به صدور این قرار اعتراض کرد اما زمانی که او اقدام به صدور قرار جلب و در نهایت صدور کیفر خواست می‌کند، اعتراض ممکن نیست. دلیل عدم امکان اعتراض به کیفرخواست هم این است که در صورتی که متهم شکایتی نسبت به صدور کیفر خواست داشته باشد، می‌تواند آن را در دادگاه مطرح کند .

توجه به ماده ۲۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری نیز موید همین نظر است:

« دادگاه در صورتی که اعتراض شاکی به قرار منع یا موقوفی تعقیب را موجه بداند، آن را نقض و قرار جلب به دادرسی صادر می‌کند.

در مواردی که به نظر دادگاه، تحقیقات دادسرا کامل نباشد، بدون نقض قرار می‌تواند تکمیل تحقیقات را از دادسرا بخواهد یا خود اقدام به تکمیل تحقیقات کند.

موارد نقص تحقیق باید به‌تفصیل و بدون هرگونه ابهام در تصمیم دادگاه قید شود. در صورت نقض قرار اناطه توسط دادگاه، بازپرس تحقیقات خود را ادامه می‌دهد.»

انواع کیفرخواست: شفاهی یا کتبی

در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ دو نوع کیفر خواست پیش‌بینی‌شده است:

کیفر خواست کتبی که محتویات آن در ماده‌ ۲۷۹ قانون مذکور آمده است: «در کیفر خواست موارد زیر قید می‌شود (یعنی نوشته می‌شود و کتبی است):

الف – مشخصات متهم، شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شهرت، سن، شغل، شماره ملی، شماره شناسنامه، تابعیت، مذهب، محل اقامت و وضعیت تأهل او

ب – آزاد، تحت قرار تأمین یا نظارت قضایی بودن متهم و نوع آن و یا بازداشت بودن وی با قید علت و تاریخ شروع بازداشت

پ – نوع اتهام، تاریخ و محل وقوع جرم اعم از بخش، دهستان، روستا، شهر، ناحیه، منطقه، خیابان و کوچه

ت – ادله‌ی انتساب اتهام

ث – مستند قانونی اتهام

ج – سابقه‌ محکومیت مؤثر کیفری متهم

چ – خلاصه‌ پرونده شخصیت یا وضعیت روانی متهم

تبصره – هرگاه در صدور کیفر خواست، سهو قلم یا اشتباه بین صورت گیرد، تا پیش از ارسال به دادگاه، دادستان آن را اصلاح و پس از ارسال کیفر خواست به دادگاه، موارد اصلاحی آن را به دادگاه اعلام می‌کند.»

کیفرخواست شفاهی

در ماده‌ ۳۳۵ این قانون از کیفرخواست شفاهی با عنوان «ادعای شفاهی دادستان در دادگاه» یاد می‌شود. ماده‌ ۸۶ همین قانون در خصوص کیفر خواست شفاهی مقرر می‌دارد: «در غیر جرائم موضوع ماده‌ (۳۰۲) این قانون، چنانچه متهم و شاکی حاضر باشند یا متهم حاضر و شاکی وجود نداشته یا گذشت کرده باشد و تحقیقات مقدماتی هم کامل باشد، دادستان می‌تواند رأساً یا به درخواست بازپرس، با اعزام متهم به دادگاه و در صورت حضور شاکی به همراه او، دعوای کیفری را بلافاصله بدون صدور کیفرخواست به صورت شفاهی مطرح کند.

در این مورد، دادگاه بدون تأخیر تشکیل جلسه می‌دهد و به متهم تفهیم می‌کند که حق دارد برای تعیین وکیل و تدارک دفاع مهلت بخواهد که در صورت درخواست متهم، حداقل سه روز به او مهلت داده می‌شود.

تفهیم این موضوع و پاسخ متهم باید در صورت مجلس دادگاه قید شود. هرگاه متهم از این حق استفاده نکند، دادگاه در همان جلسه، رسیدگی و رأی صادر می‌کند و اگر ضمن رسیدگی انجام تحقیقاتی را لازم بداند، آن‌ها را انجام و یا دستور تکمیل تحقیقات را به دادستان یا ضابطان دادگستری می‌دهد.

اخذ تأمین متناسب از متهم با دادگاه است.

شاکی در صورت مطالبه ضرر و زیان می‌تواند حداکثر ظرف پنج روز دادخواست خود را تقدیم کند و دادگاه می‌تواند فارغ از امر کیفری به دعوای ضرر و زیان رسیدگی و رای مقتضی صادر نماید».

نکات کیفرخواست شفاهی

کیفر خواست شفاهی، فقط در موضوع جرائم در صلاحیت دادگاه کیفری ۲ می‌باشد و نه موضوعات ماده‌ ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری.

مقام قضایی مطرح کننده دعوی یا صادرکننده‌ کیفر خواست شفاهی، دادستان (رأساً یا با درخواست بازپرس) است.

طرح دعوی یا کیفر خواست با حضور شاکی و متهم (هردو) و یا در صورت عدم وجود شاکی یا گذشت وی با حضور متهم به عمل می‌آید .

تحقیقات مقدماتی باید به‌ طور کامل انجام‌ شده باشد.

بعد از طرح دعوی، دادگاه بدون تأخیر تشکیل جلسه می‌دهد.

ارکان دادرسی عادلانه مانند حق داشتن وکیل و مهلت سه ‌روزه جهت تدارک دفاع و تفهیم آن، ضمن قید در صورت مجلس دادگاه صورت بگیرد.

رسیدگی فوری و صدور رأی در صورت عدم درخواست متهم مبنی بر تعیین وکیل و مهلت دفاع.

انجام تحقیقات بیشتر در صورت صلاحدید قاضی، ضمن اخذ تأمین مناسب و انجام یا ارجاع آن جهت تکمیل به دادستان یا ضابطان.

امکان تقدیم دادخواست ضرر و زیان حداکثر ظرف پنج روز توسط شاکی و رسیدگی و صدور رأی دادگاه.

اختیاری و غیر الزام‌آور بودن طرح دعوی کیفری بدون کیفرخواست یا به صورت کیفرخواست شفاهی مقام‌های قضایی.

استرداد کیفرخواست و اصلاح آن چگونه ممکن است؟

در این بخش به این سؤال، جواب داده می‌شود که آیا دادستان می‌تواند پس از صدور کیفر خواست از تصمیم قبلی خود عدول کند؟

ماده‌ ۲۸۳ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب (۱۳۹۲) در پاسخ به این سؤال بیان می‌دارد:

«پس از صدور کیفر خواست و قبل از ارسال به دادگاه، هرگاه شاکی در جرائم قابل ‌گذشت، رضایت قطعی خود را به دادستان اعلام کند، در صورت وجود پرونده در دادسرا، دادستان از کیفرخواست عدول می‌کند.

در این صورت، قرار موقوفی تعقیب توسط بازپرس صادر می‌شود. در جرایم غیر قابل‌ گذشت، هرگاه شاکی رضایت قطعی خود را اعلام کند، دادستان در صورت فراهم بودن شرایط صدور قرار تعلیق تعقیب، می تواند از کیفرخواست عدول و تعقیب را معلق کند و در صورتی که در نتیجه رضایت شاکی نوع مجازات تغییر کند، دادستان از کیفر خواست قبلی عدول و بر این اساس کیفر خواست جدید صادر می‌کند».

البته شایان توجه است که دادستان نمی‌تواند پس از ارسال پرونده به دادگاه، از اصل اتهام یا ادله‌ی آن عدول کند و بر این اساس کیفر خواست را مسترد یا اصلاح کند، اما می‌تواند ادله‌ جدید به نفع یا علیه متهم را که کشف یا حادث می‌شود، به دادگاه اعلام دارد.

تغییر عنوان اتهامی در کیفرخواست

سوال اینجاست که آیا دادگاه مکلف به صدور حکم بر اساس کیفرخواست است یا اینکه می‌تواند عنوان اتهامی مندرج در کیفرخواست را عوض کند؟

قبل از پاسخ به سؤال ابتدا بهتر است برخی از مواد قانون را بررسی کنیم:

ماده ۱۰۰: «شاکی می‌تواند در هنگام تحقیقات، شهود خود را معرفی و ادله‌اش را اظهار کند و در تحقیقات حضور یابد، صورت مجلس تحقیقات مقدماتی یا سایر اوراق پرونده را که با ضرورت کشف حقیقت منافات ندارد، مطالعه کند و یا به هزینه خود از آن‌ها تصویر یا رونوشت بگیرد.

تبصره‌ ۱- در صورت درخواست شاکی، چنانچه بازپرس مطالعه یا دسترسی به تمام یا برخی از اوراق پرونده را منافی با ضرورت کشف حقیقت بداند، با ذکر دلیل، قرار رد درخواست را صادر می‌کند. این قرار، حضوری به شاکی ابلاغ می‌شود و ظرف سه روز قابل اعتراض در دادگاه صالح است. دادگاه مکلف است در وقت فوق‌العاده به اعتراض رسیدگی و اتخاذ تصمیم کند. تصمیم دادگاه قطعی است.

تبصره‌ ۲- ارائه‌ اسناد و مدارک طبقه ‌بندی شده و اسناد حاوی مطالب مربوط به تحقیقات جرائم منافی عفت و جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی به شاکی ممنوع است.

تبصره‌ ۳- شاکی باید از انتشار مطالب و مدارکی که انتشار آن‌ها به موجب شرع یا قانون ممنوع است امتناع کند، مگر در مقام احقاق حق خود در مراجع صالح»

ماده ۲۸۲: «دادستان نمی‌تواند پس از ارسال پرونده به دادگاه از اصل اتهام یا ادله آن عدول و بر این اساس کیفر خواست را مسترد یا اصلاح کند و فقط می‌تواند دلایل جدید له یا علیه متهم را که کشف یا حادث می‌شود به دادگاه اعلام کند.»

ماده ۲۸۳: «پس از صدور کیفر خواست و قبل از ارسال به دادگاه، هرگاه شاکی در جرائم قابل ‌گذشت، رضایت قطعی خود را به دادستان اعلام کند، در صورت وجود پرونده در دادسرا، دادستان از کیفرخواست عدول می‌کند. در این صورت، قرار موقوفی تعقیب توسط بازپرس صادر می‌شود.

در جرائم غیر قابل گذشت، هرگاه شاکی رضایت قطعی خود را اعلام کند، دادستان در صورت فراهم بودن شرایط صدور قرار تعلیق تعقیب، می‌تواند از کیفر خواست عدول و تعقیب را معلق کند و در صورتی که در نتیجه رضایت شاکی نوع مجازات تغییر کند، دادستان از کیفر خواست قبلی عدول و بر این اساس کیفر خواست جدید صادر می‌کند.»

جواب: بر اساس مواد مذکور، رسیدگی دادگاه به پرونده در محدوده‌ کیفر خواست است. یعنی اگر جرمی در کیفر خواست مطرح نشده باشد، دادگاه حق ورود ندارد. اما این امر مانع از تغییر عنوان اتهامی نیست و دادگاه می‌تواند به تشخیص خود، عنوان اتهامی مندرج در کیفر خواست را تغییر دهد.

نتیجه گیری

بعد از اینکه جرمی رخ داد و از آن شکایت شد و شکوائیه تنظیم شد کار بازپرس به عنوان افسر تحقیق برای بررسی موضوع و تحقیق در مورد جرم انجام می‌شود.

هنگامی که بازپرس تشخیص دهد که جرمی اتفاق افتاده باید قرار جلب به دادرسی صادر نماید اما این قرار باید به موافقت دادستان برسد.

دادستان پنج روز مهلت دارد که نظر خود را راجع به جرم بودن یا نبودن عمل انجام شده بیان کند هر گاه نظر دادستان مبنی بر وقوع جرم باشد؛ کیفرخواست صادر می‌شود و پرونده به دادگاه صالح برای رسیدگی و صدور حکم ارسال می گردد.