مجازات جعل اسناد

مجازات جعل اسناد چیست؟

در این مقاله قصد داریم تا میزان مجازات جعل اسناد که یکی از مهمترین معضلات حقوقی است را مورد بررسی قرار دهیم.

اما پیش از اینکه مجازات جعل اسناد را بیان کنیم، بهتر است بدانیم که اصولا جعل سند چیست؟ پس تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

جعل سند به معنی ایجاد نوشته، سند، مهر و امضای افراد رسمی ‌و غیر رسمی‌، ایجاد تغییر در سند (خراشیدن، قلم بردن، الحاق، محو، اثبات یا تاخیر سند نسبت به تاریخ حقیقی و …) بدون اجازه صاحب سند می باشد.

جعل سند که یکی از خلاف‌های جامعه محسوب می‌شود، استفاده غیرقانونی از اسناد هویتی یا دولتی را در پی دارد. مجرمین از این اسناد برای رسیدن به اهداف خود استفاده می‌کنند و ملک یا هر مورد تملیکی دیگر را به صورت غیرقانونی ضبط می‌کنند.

شاید جعل اسناد هویتی بیش از هر سند دیگری انجام شود؛ زیرا از آن‌ها در ارگان‌های زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

حتی اگر از مردم جامعه در مورد جرم‌های معمول جامعه که بیشترین ضربه را به افراد می‌زند بپرسیم، عموما جرم‌هایی مانند سرقت، کلاهبرداری و غارت اموال را نام می‌برند.

این جرایم چنان زیاد شده است که قانون‌گذاران را مجبور به ایجاد قوانین و مجازات‌های خاص کرده است. البته گاهی پیدا کردن این افراد سخت است و نمی‌توان به راحتی هویت بزهکاران را پیدا کرد.

مثلا افرادی که دست به سرقت بانک‌، طلافروشی‌ یا اتومبیل می‌زنند، ممکن است از اسناد جعلی برای این کار استفاده کنند تا دستشان رو نشود.

انواع جعل اسناد

لازم است قبل از آشنایی با میزان مجازات جعل اسناد، با انواع جعل اسناد ‌آشنا شویم.

جعل اسناد هویتی: این مورد شامل جعل مدارک مربوط به شناسایی افراد و هویت آن‌ها می‌باشد. این مدارک شناسنامه، کارت ملی، گذرنامه، گواهینامه، کارت پایان خدمت، کارت معافیت از خدمت، مدارک شناسایی صنفی و … است.

جعل جرم: شامل هر فعالیت یا عدم فعالیت که شامل مجازات قانونی می‌باشد.

جرائم علیه اموال: این نوع جعل شامل نقض حقوق مالکانه افراد است. مانند کلاهبرداری، خیانت در امانت، صدور چک بلامحل، سرقت، معامله مال مسروقه و … می‌باشد.

پیشگیری از وقوع جعل اسناد

۱- کیفری یا واکنشی از وقوع جعل

یکی از راه‌های جلوگیری از وقوع جرم جعل سند توسط افراد، ترساندن یا ارعاب ایشان از انجام کارهای مجرمانه است.

همانطور که کارهای نیک مانند ورزش، عبادت و مشغول بودن به امور خیریه از وقوع جرائم مختلف جلوگیری می‌کند، متوسل شدن به کيفر افراد مجرم هم باعث می‌شود که جرائم بیشتر توسط سایرین در موقعیت‌های مشابه اتفاق نیفتد.

در واقع آگاه کردن جامعه از مجازات جعل اسناد کمک می‌کند که جرائم انجام شده دوباره توسط افراد و شهروندان دیگر صورت نگیرد.لازم به ذکر است که تنها با آگاهی افراد از میزان مجازات جعل اسناد نمی توان از وقوع آن جلوگیری کرد.

پیشگیری کیفری شامل روش‌های زیر است:

• تهدید بالقوه بزهکاران و جاعلان به مجازات، وضع و تصویب قوانین
• تهدید بالفعل بزهکاران و جاعلان از طریق اجرای مجازات و برگزاری علنی جلسات دادگاه
• برگزاری دادرسی کيفری به صورت سریع
• پیشگیری غیر کیفری یا کنشی

این نوع پيشگيری قبل از آنکه جرمی به وقوع بپیوندد انجام می‌شود و شامل اقدام‌های سرکوب‌گرانه و البته غير قهرآميز است.

این مورد در همه موضوعات اقتصادی، اجتماعی، وضعی، آموزشی و … انجام می‌شود. پیشگیری غیرکیفری به سبب قانون‌گرا کردن افراد و حفاظت از ایشان در برابر آماج جرایم مختلف است.

در جرم‌های مربوط به جعل، افراد دارای هوش و معلومات عمومی بالا، عمدتا تحصيل‌کرده و بسیار هوشيار هستند. این نوع جرم به استعداد و توانایی بالا نیاز دارد و چنین مجرمانی عمدتا از چنین استعدادهایی برخوردار هستند.

از آنجایی که جرم جعل به راحتی انجام نمی‌شود و جاعل باید از علومی مانند فیزیک، شیمی و شناخت انواع مواد و خواص آن‌ها اطلاع داشته باشد، شیوه‌های جلوگیری و پیشگیری از وقوع چنین جرم‌هایی هم منحصربه‌فرد و خاص است.

۲- آموزش روش‌های شناسایی و تشخیص اسناد مجعول و اصیل

یکی از مواردی که می تواند در کاهش جعل اسناد کمک کند، آموزش روش‌های شناسایی اسناد جعلی و اصلی به افرادی در معرض جاعلان سند است.

در این صورت کار افراد جاعل سخت‌تر خواهد بود. در ادامه انواع روش‌های شناسایی اسناد را بررسی می‌کنیم:

• بررسی فيزیکی: در این روش از دستگاه‌هایی مانند ميکروسکوپ، ذره‌بين، مولد نور ماورا بنفش و نور مادون قرمز استفاده می‌شود.

به طور مثال نور ماورا بنفش برای تشخيص الياف فلورسانس در اسکناس، لکه‌های باقيمانـده از پاک‌شدگی شيميایی و تقدم و تأخر در تقاطع خطوط مورد استفاده قرار می‌گیرد.

همچنین کاربرد نور مادون قرمز برای شناسایی و مقایسه جوهرهای به‌کاررفته در اسناد و فشار قلم بی‌نظیر است. حتی از نور معمولی هم می‌توان برای تشخيص اسناد جعلی، واتر مارک، خراشيدگی و فشار قلم استفاده کرد.

• بررسی شيميایی : در این روش از داروها یا مواد شيميایی مختلف برای تشخيص اختلاف در رنگ جوهرها استفاده می‌شود.

این روش برای نمایش و ظهور نوشته‌های پنهانی یا پاک شده مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• بررسی مقایسه‌ای : بررسی مقایسه‌ای شامل بررسی خطوط، امضاهای استکتابی، امضاهای متعارف و مسلم‌الصدور و شناسایی نویسنده است.

در این صورت تعلق یا عدم تعلق خطوط به یک شخص خاص مشخص می‌شود. این شیوه بررسی خصوصيات فردی و عادات نوشتاری نویسنده را بررسی می‌کند.

ارکان جرم جعل و استفاده از سند مجعول

رکن قانونی

منظور از رکن قانونی این است که تا زمانیکه قانونگذار رفتاری را به عنوان جرم معرفی نکند نمی­توان مرتکب آن رفتار را مورد مجازات قرار داد.

قانونگذار در ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی جرم جعل را تعریف کرده و در مواد بعدی به انواع جعل در اسناد رسمی و غیررسمی اشاره کرده است و به تبع آن مجازات جرائم مذکور را برای آن­ها پیش­بینی نموده است.

رفتار مجرمانه

رفتار مجرمانه باید نمود خارجی داشته و در عالم خارج به وقوع بپیوندد و صرف تصمیم به ارتکاب جرم تا زمانیکه رفتاری از مرتکب سر نزده قابل مجازات نخواهد بود.

مطابق ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی انواع رفتار مجرمانه در جرم جعل عبارت است از:

• خراشیدن یعنی از بین بردن یک بخش از کلمه یا عدد مانند این که حسین تبدیل به حسن شود و تراشیدن یعنی از بین بردن کل کلمه یا عدد.
• قلم بردن یعنی ناخوانا کردن بخش‌های یک نوشته یا سند یا خط کشیدن روی آن
• الحاق یعنی چیزی به سند اضافه شود مثلا حسن به حسین تبدیل شود.
• محو کردن یعنی پاک کردن بخشی ار نوشته با وسایلی مانند لاک غلط‌گیر.
• الصاق یعنی دو نوشته به هم وصل شوند نه این‌که نوشته‌ی پاره‌ای به هم مجدد چسبانده شود.
• صرف ساختن مهر شخص دیگر به شرط این‌که قصد جا زدن آن به عنوان اصل باشد جعل است.
• استفاده از مهر دیگری بدون اجازه نیز در هرحال جعل است.

قصد ارتکاب جرم

قصد مجرمانه در جرم جعل از دو جزء سوء نیت عام و سوء نیت خاص تشکیل شده است:

سوء نیت عام در جرم مذکور عبارت است از اینکه فردی رفتار مجرمانه پیش­بینی شده در قانون را با اراده و آگاهی کامل و عامدا و عالما مرتکب شود.

سوء نیت خاص در جرم مذکور عبارت است از اینکه مرتکب باید قصد کامل فریب دادن دیگران را از این که سند یا نوشته یا چیز مجعول دیگری را به عنوان اصل قبول کنند و از این طریق به ضرر خود عمل کنند، داشته باشد.

مجازات جعل اسناد و مدارک چیست ؟

مجازات جعل اسناد برای جاعلان سند در سال 1375 تصویب شده است و طی مواد ۵۳۲ ـ ۵۳۶ تعزیرات قانون مجازات اسلامی نوشته شده است. مجازات تعیین شده برای اسناد رسمی بیشتر از مجازات جعل نوشته و جعل اسناد غیر رسمی است.

به این ترتیب، مجازات جعل اسناد برای اسناد و نوشته‌های غیررسمی، جبران خسارت به علاوه حبس ۶ ماه تا دو سال (یا پرداخت 3 ـ 12 میلیون ریال) است.

اگر یک کارمند دولت در هنگام انجام وظیفه یا امور مربوط به کار، مرتکب جعل اسناد رسمی شود، مجازاتی برابر با 1 ـ 5 سال حبس (یا پرداخت ۶ ـ ۳۰ میلیون ریال) خواهد داشت.

همچنین شخصی که کارمند نباشد و سند و نوشته رسمی جعل ‌کند، مجازاتی برابر با ۶ ماه تا سه سال حبس (یا جریمه 3 ـ 18 میلیون ریال) خواهد داشت.

طبق قانون اگر شخص بداند سندی جعلی است و از آن سند یا نوشته استفاده کند، مرتکب جرم شده است. اگر سند موردنظر رسمی باشد، مجازات ۶ ماه تا سه سال حبس (یا 3 ـ 18 میلیون ریال) خواهد داشت.

در بخش قبل در صورتی که سند غیررسمی باشد، به ۶ ماه تا دو سال حبس (یا 3 ـ 12 میلیون ریال) محکوم می‌شود.

در کنار این موارد، موضوعاتی مانند جعل رسید و امضا، جعل یا ساخت مهر، جعل علامت، تصویربرداری از اوراق هویتی و مدارک دولتی، جعل اسناد پزشکی و … نیز جرم محسوب می‌شوند که مجازات‌های خاص خود را دارند.

البته جعل امضا جرم محسوب نمی‌شود و اگر در کنار جعل سند قرار بگیرد، به عنوان جرم شناخته خواهد شد و مجازات در پی خواهد داشت.