صدور حکم موت فرضی

3/5 - (1 امتیاز)

مقدکه ای بر صدور حکم موت فرضی

آنچه در این مطلب می خوانید ...

در این مقاله قصد داریم تا درباره صدور حکم موت فرضی و مواردی که در تنظیم دادخواست صدور حکم موت فرضی لازم است اطلاعات جامع و کاملی را ارائه نماییم.

در مقاله « غایب مفقودالاثر » به تفصیل به تعریف شخص غایب مفقودالاثر پرداختیم و گفتیم که حکم موت فرضی غایب مفقودالاثر در موردی صادر می‌شود که از تاریخ آخرین خبری که از حیات او رسیده است، مدتی گذشته باشد که عادتاً چنین شخصی زنده نمی‌ماند.

دوره صدور حکم موت فرضی و تصرف قطعی اموال غایب توسط ورثه

در این دوره احتمال موت غایب بیش از زنده بودن اوست . لذا قانونگذار برای رعایت حقوق ورثه ، حکم موت فرضی غایب مفقودالاثر و دادن اموال او را به تصرف قطعی ورثه با شرایطی پیش بینی کرده است .

چه کسانی می توانند درخواست صدور حکم موت فرضی دهند؟

مطابق ماده ۱۵۳ قانون امور حسبی ، اشخاصی که می توانند خواستار صدور حکم موت فرضی غایب شوند عبارتند از :

ورثه غايب ، وصی و موصی له .

مطابق ماده ۱۰۱۹ ق.م حكم موت فرضی غایب در موردی صادر می شود که از تاریخ آخرین خبری که از حیات غایب رسیده، مدتی گذشته باشد که عادت شخص با گذشت این مدت زنده نمی ماند .

قانونگذار به بیان این قاعده کلی اکتفا نکرده، بلکه طبق مواد ۱۰۲۰، ۱۰۲۱، ۱۰۲۲ قانون مدنی در موارد مختلف مدتی را که غایب بعد از انقضاء آن عادتا زنده فرض نمی شود معین کرده و به اصطلاح حقوقی پاره ای امارات قانونی برای زنده نبودن شخص غایب بر حسب عادت به دست داده است .

مثلا اگر ده سال از تاریخ آخرین خبر غایب گذشته و در پایان مدت سن غایب از هفتاد و پنج سال متجاوز باشد ، شخص غایب زنده فرض نمی شود و ممکن است منجر به صدور حکم موت فرضی شود. (بند ۱ ماده ۱۰۲۰ ق. م.).

مراحل صدور حکم موت فرضی

مدتی که طبق مواد یاد شده ، در پایان آن ، شخص غایب برابر قانون عادتا زنده فرض نمی شود و می توان تقاضای دادخواست صدور حکم موت فرضی کرد حداقل سه سال و حداکثر ۱۰ سال از تاریخ آخرین خبر غایب است.

پس از گذشت مدت مقرر در قانون ، در صورتی که تقاضای صدور حکم موت فرضی از طرف اشخاص ذینفع شده باشد ، دادگاه پس از رسیدگی لازم اقدام به نشر آگهی کرده ، اشخاصی را که ممکن است از غایب خبری داشته باشند دعوت خواهد نمود که اطلاعات خود را در اختیار دادگاه بگذارند.

این آگهی سه دفعه متوالی و هر کدام به فاصله یک ماه در یکی از جراید محل و یکی از روزنامه های کثیرالانتشار تهران منتشر خواهد شد و دادگاه وقتی می تواند اقدام به صدور حکم موت فرضی نماید که یک سال از تاریخ نشر آخرین آگهی گذشته و حیات غایب معلوم نشده باشد ( ماده ۱۰۲۳ ق.م. و ماده ۱۵۵ ق.ا.ح.).

هرگاه ورثه غایب قبلا درخواست کرده باشند که اموال او موقت به تصرف ایشان داده شود و طبق مقررات مذکور آگهی شده باشد، دادگاه به آن اکتفا خواهد کرد و آگهی مجدد لازم نیست .

بنابراین اگر قبلا برای دادن اموال غایب به تصرف موقت ورثه آگهی نشده باشد ، صدور حکم موت فرضی قبل از گذشتن ۴ سال و دو ماه از تاریخ آخرین خبر غایب امکان پذیر نخواهد بود ؛ زیرا کمترین مدتی که قانون برای درخواست صدور حکم موت فرضی پیش بینی کرده سه سال از تاریخ آخرین خبر غایب است .

مثلا طبق بند ۳ ماده ۱۰۲۰ ق.م. هرگاه سه سال از تاریخ تلف کشتی در حین سفر دریایی گذشته و خبری از سرنشینان آن به دست نیامده باشد، می توان تقاضای صدور حکم موت فرضی برای آنان کرد.

در چه مواردی غایب مفقودالاثر زنده فرض نمی شود‌؟

به موجب ماده ۱۰۲۰ قانون مدنی ۱ موارد ذیل از جمله مواردی محسوب است که عادتأ شخص غایب زنده فرض نمی شود:

وقتی که ده سال تمام از تاریخ آخرین خبری که از حیات غایب رسیده است ، گذشته و در انقضای مدت مزبور سن غایب از ۷۵ سال گذشته باشد .
وقتی که یک نفر به عنوانی از عناوین ، جزء قشون مسلح بوده و در زمان جنگ مفقود و سه سال تمام از تاریخ انعقاد صلح بگذرد بدون اینکه خبری از او برسد . هر گاه جنگ منتهی به انعقاد صلح نشده باشد مدت مزبور پنج سال تمام از تاریخ ختم جنگی محسوب می شود.
وقتی که یک نفر حین سفر دریایی در کشتی بوده که آن کشتی در آن مسافرت تلف شده است سه سال تمام از تاریخ تلف شدن کشتی گذشته باشد بدون اینکه از آن مسافر خبری برسد .

مطابق ماده ۱۰۲۱ قانون مدنی ، در مورد فقره اخیر ماده قبل اگر با انقضاء مدت های ذیل که مبدأ آن روز حرکت کشتی محسوب می شود کشتی به مقصد نرسیده باشد و در صورت حرکت بدون مقصد به بندری که از آنجا حرکت کرده برنگشته و از وجود آن به هیچوجه خبری نباشد کشتی تلف شده محسوب می شود:

الف – برای مسافرت در دریای خزر و داخل خلیج فارس یک سال.

ب – برای مسافرت در دریای عمان ، اقیانوس هند ، دریای احمر ، دریای مدیترانه ، دریای سیاه و دریای آزوف دو سال .

ج- برای مسافرت در سایر دریاها سه سال.

اگر کسی در نتیجه واقعه ای به غیر آنچه در فقره ۲ و ۳ ماده ۱۰۲۰ مذکور است دچار خطر مرگ گشته و مفقود شده و یا در هواپیما بوده و هواپیما مفقود شده باشد وقتی می توان اقدام به صدور حکم موت فرضی او نمود که پنج سال از تاریخ دچار شدن به خطر مرگ بگذرد بدون اینکه خبری از حیات مفقود رسیده باشد.» (ماده ۱۰۲۲ قانون مدنی )

در مورد مواد ۱۰۲۰، ۱۰۲۱ و ۱۰۲۲ محكمه وقتی می تواند حکم موت فرضی غایب را صادر نماید که در یکی از جراید محل و یکی از روزنامه های کثیرالانتشار تهران آگهی در سه دفعه متوالی هر کدام به فاصله یک ماه منتشر کرده و اشخاصی را که ممکن است از غایب خبری داشته باشند دعوت نماید که اگر خبر دارند به اطلاع محکمه برسانند .

هر گاه یک سال از تاریخ اولین آگهی بگذرد و حیات غایب ثابت نشود حکم موت فرضی او داده می شود. (ماده ۱۰۲۳ قانون مدنی)

اگر اشخاص متعددی در یک حادثه تلف شوند فرض بر این می شود که همه آنها در آن واحد مرده اند . مفاد این ماده مانع از اجراء مقررات مواد ۸۷۳ و ۸۷۴ جلد اول این قانون نخواهد بود. (ماده ۱۰۲۴ قانون مدنی)

وراث غایب مفقودالاثر می توانند قبل از صدور حکم موت فرضی او نیز از محکمه تقاضا نمایند که دارایی او را به تصرف آنها بدهد مشروط بر اینکه اولا غایب مزبور کسی را برای اداره کردن اموال خود معین نکرده باشد و ثانیا دو سال تمام از آخرین خبر غایب گذشته باشد بدون اینکه حیات یا ممات او معلوم باشد. در مورد این ماده رعایت ماده ۱۰۲۳ راجع به اعلان مدت یک سال حتمی است . ( ماده ۱۰۲۵ قانون مدنی )

در مورد ماده قبل وراث باید ضامن و یا تضمینات کافی دیگر بدهند تا در صورت مراجعت غایب و یا در صورتی که اشخاص ثالث حقی بر اموال او داشته باشند از عهده اموال و یا حق اشخاص ثالث برآیند تضمینات مزبور تا موقع صدور حکم موت فرضی غایب باقی خواهد بود. (ماده ۱۰۲۶ قانون مدنی ) .

در مورد حقوق و اختیارات ورثه بعد از صدور حکم موت فرضی باید گفت ، بعد از صدور حکم موت فرضی ، اموال غایب به تصرف قطعی ورثه داده خواهد شد و مانند مورد موت حقیقی ، ورثه مالک اموال مزبور شناخته خواهد شد و می توانند هر نوع تصرفی در آن بنمایند .

چون ورثه بعد از صدور حکم موت فرضی مالک اموال غایب تلقی می شوند ، هیچ گونه تضمینی از آنان گرفته نمی شود. حتی بعد از قطعیت حکم موت فرضی تضمیناتی که از امین یا ورثه گرفته شده است مرتفع خواهد شد.(ماده ۱۶۰ ق.ا.ح ).

بازگشت غایب مفقودالاثر

در مورد بازگشت غایب باید گفت ، ممکن است بعد از صدور حکم موت فرضی و دادن اموال غایب به تصرف قطعی ورثه غایب پیدا شود . در این صورت ورثه باید طبق ماده ۱۰۲۷ قانون مدنی ، آنچه از اعیان یا منافع یا عوض اموال غایب در حین پیدا شدن باقی است مسترد دارند، ولی مسئول اموالی که از بین رفته و عوض آنها نیز موجود نیست نمی باشند .

مثلا اگر خانه غایب را فروخته و پول آن را خرج کرده باشند در مقابل آن مسئولیتی نخواهند داشت ، چه به موجب قانون، مالک مال مزبور تلقی می شدند و تصرف آنان تصرف مالکانه بوده است .

به نظر می رسد که عوض در ماده ۱۰۲۷ ق.م. اعم از عوض مستقیم و غیرمستقیم است . بنابراین اگر ورثه مال غایب را فروخته و با پول حاصل از فروش ، مال دیگری خریده باشند ، آن مال عوض به شمار می آید و قابل استرداد خواهد بود .