حق حبس در قرارداد

حق حبس در قرارداد چیست؟

در این مقاله قصد داریم تا درباره حق حبس در قرارداد ها اطلاعات جامع و کاملی را به شما عزیزان ارائه دهیم.

در مقاله « حق حبس مهریه » درباره این حق در زندگی زناشویی و دریافت مهریه به طو رکامل صحبت کردیم.

چنانچه می خواهید بدانید که حق حبس در قرارداد ها به چه مفهوم است با ما تا انتهای این نوشتار همراه باشید.

تعریف حق حبس در قرارداد

حق حبس در قرارداد به این معناست که هر یک از طرفین بر اساس این حق، می تواند اجرای تعهد خود را منوط به اجرای تعهد طرف مقابل نماید.

به عنوان مثال کسی که خانه ای را بفروش می رساند، میتواند تحویل خانه را منوط به پرداخت تمامی ثمن معامله نماید.

قانون مدنی در ماده ٣٧٧ حق حبس را بدین نحو بیان نموده است:

هر یک از بایع و مشتری حق دارد از تسلیم مبیع یا ثمن خودداری کند تا طرف دیگر حاضر به تسلیم شود؛ مگر این که مبیع یا ثمن ‌موجل باشد. در این صورت هر کدام از مبیع یا ثمن که حال باشد باید تسلیم شود.

مطابق با نظریه اکثریت حقوقدانان، ماده فوق الذکر مختص عقد بیع نمی باشد و در تمامی عقود معوض و قراردادها میتواند اعمال گردد.

نکته قابل ذکر این است که اعمال و اجرای حق حبس نیازمند مراجعه به دادگاه و طرح دعوا نمی باشد و در واقع نوعی دفاع محسوب می گردد.

به این معنا که اگر شخص الف آپارتمانی را به شخص ب بفروشد و تا زمانی که شخص ب تمامی ثمن معامله را پرداخت ننماید، ملک را به او

تحویل ندهد، در صورتی که شخص ب دعوایی را تحت عنوان الزام به تحویل مبیع در دادگاه مطرح نماید، شخص الف در مقام دفاع می تواند

اعلام نماید که از حق حبس مزبور در ماده ٣٧٧ قانون مدنی استفاده نموده و تا زمانی که ثمن معامله پرداخت نشود، ملک را تحویل نخواهد داد

و یا اینکه شخص الف نیز میتواند دعوای متقابل مبنی بر الزام شخص ب به پرداخت ثمن مطرح نماید، در اینصورت دادگاه، هر دو را محکوم به الزام به ایفای تعهد می نماید.

ویژگی های و شرایط ایجاد حق حبس

جهت ایجاد حق حبس در قرارداد وجود شرایط ذیل لازم می باشد:

١) حق حبس مختص عقود معوض می باشد که دو تعهد در مقابل یکدیگر قرار دارند؛

اعم از اینکه آن دو انجام عملی باشند، یا دو مال باشند و یا تعهد به انجام کاری در قبال دریافت پول و … . بطور مثال تعهد به بافتن یک فرش در قبال دریافت پول.

نکته قابل ذکر این است که در عقود غیر معوض بدلیل اینکه فقط یک تعهد وجود دارد، حق حبس وجود ندارد.

بطور مثال اگر کسی کالایی را بخرد و بعد بدلیل معیوب بودن کالا، بیع را فسخ نماید، چون فسخ، یک ایقاع یکطرفه است پس حق حبسی برای هیچ یک ایجاد نمی گردد.

اما اگر هر دو طرف قرارداد با یکدیگر توافق کنند که قراردادی را اقاله نمایند (بر هم بزنند) در این شرایط حق حبس ایجاد می گردد.

٢) حق حبس فقط در تعهدات اصلی و یا عوضین اصلی قرارداد بوجود می آید نه در تعهدات فرعی.

بطور مثال در قرارداد اجاره، تعهد اصلی موجر، تحویل عین مستاجره است و تعهد اصلی مستاجر، پرداخت اجاره بها ماهیانه می باشد

و مستاجر نمیتواند پرداخت اجاره بها را موکول به این مساله نماید که بطور مثال عنوان کند که تا موجر ملک را نقاشی نکند، او از پرداخت اجاره بها امتناع ورزد.

اما میتواند پرداخت اجاره بها را موکول به تحویل عین مستاجره نماید.

٣) هر دو تعهد موجود در قرارداد، بابستی حال باشند، یعنی اینکه زمان انجام هر دو تعهد فرا رسیده باشد و موجل نباشند.

در واقع اگر یکی از تعهدات حال باشد و دیگری موجل (مدت دار) باشد، در این شرایط حق حبس در قرارداد بوجود نمی آید.

به عنوان مثال در خرید خودرو اگر خریدار ملزم شده باشد که در لحظه انجام معامله نقداً تمامی ثمن را بپردازد اما فروشنده متعهد شود که ظرف

یک هفته بعد، خودرو را تحویل دهد در این شرایط حق حبس در قرارداد بوجود نمی آید چرا که یکی از تعهدات موجل است.

در فرضی که انجام هر دو تعهد موجل باشد. بطور مثال مطابق با مورد فوق الذکر، اگر پرداخت ثمن و تحویل خودرو هر دو یک هفته بعد از امضای

قرارداد باشد، در اینصورت در لحظه عقد، حق حبس در قرارداد بوجود نمی آید چرا که در آن لحظه موجل است.

اما بعد از منقضی گشتن مدت یک هفته، حق حبس بوجود می آید چرا که هر دو تعهد حال شده است.

در شرایط دیگری ممکن است که انجام هر دو تعهد موجل باشد اما زمان آنها متفاوت باشد.

در مثال فوق الذکر فروشنده متعهد شود که یک هفته بعد از قرارداد، خودرو را تحویل دهد و خریدار دو هفته بعد از قرارداد، مبلغ را پرداخت نماید.

در این فرض فروشنده که انجام تعهدش زودتر می باشد نمی تواند آن را انجام ندهد تا خریدار تعهدش را انجام دهد.

اجرای تعهد و حق حبس

نکته مهم این است که اگر متعهد، به میل خودش تعهدش را انجام دهد، دیگر حق حبس قرارداد او از بین میرود.

بطور مثال اگر فروشنده قبل از موعد تعهد خود، خودرو را تحویل دهد، حق حبس او از بین میرود.

اگر یکی از طرفین قرارداد نیمی از تعهد خود را انجام دهد، باز هم حق حبس قرارداد برای طرف مقابل وجود دارد .

مثلا اگر خریدار اتومبیل، بیست میلیون از سی میلیون ثمن معامله را پرداخت نموده باشد، فروشنده می تواند تا زمانی که الباقی ثمن (ده میلیون) پرداخت نشده از تحویل اتومبیل خودداری نماید.

ساقط نمودن حق حبس در قرارداد

طرفین قرارداد می توانند بطور صریح یا ضمنی حق حبس خود در قرارداد را ساقط نمایند.

اسقاط ضمنی حق حبس در قرارداد به این معنی می باشد که اگر یکی از طرفین قرارداد برای انجام تعهد خود، مدتی را مشخص کرده باشد،

حق حبس خود را بطور ضمنی ساقط نموده است مگر اینکه هر دو تعهد، موجل و زمان انجام آنان، یکی باشد.

هم چنین در صورتی که عرف یا قانون مقرر نموده باشد، که تعهد یکی از طرفین زودتر انجام شود، حق حبس او ساقط می شود.

بطور مثال پرداخت دستمزد یک راننده می بایست بعد از رسیدن مسافر به مقصد انجام گیرد و راننده نمیتواند از رساندن مسافر خودداری کند تا زمانی که دستمزد او پرداخت شود.

موارد از بین رفتن حق حبس در قرارداد

گاهی اوقات ممکن است که اتفاقاتی رخ دهد و باعث گردد که حق حبس از بین برود.

در ادامه مقاله سعی می گردد در ارتباط با مواردی اعم از انجام تعهد، توافق طرفین در نداشتن حق حبس و … که باعث از بین رفتن حق حبس قرارداد

می شود، به تفصیل توضیح داده شود.

مواردی که باعث از بین رفتن حق حبس می شوند عبارتند از:

١) توافق طرفین در نداشتن حق حبس در عقد یا قرارداد تنظیمی

اصل حاکمیت اراده اقتضاء می نماید که طرفین بتوانند هر گونه توافقی که با قوانین آمره و نظم عمومی و ذات عقد، در تعارض نباشد را در زمان تنظیم عقد یا قرارداد، انجام دهند.

یکی از مواردی که طرفین عقد، می توانند با یکدیگر توافق نمایند که آن را در عقد بگنجانند یا از بین ببرند، داشتن یا نداشتن حق حبس در قرارداد است.

یعنی طرفین می توانند توافق کنند که هیچ کدام از آنان، در قرارداد، حق حبس نداشته باشند.

در واقع اگر طرفین بصورت صریح یا ضمنی داشتن حق حبس در قرارداد را از بین ببرند، دیگر نمی توانند اجرای تعهد خود را منوط به اجرای تعهد طرف مقابل نمایند.

٢) انجام مورد تعهد

اگر متعهد در قرارداد با میل و اراده خود، مورد تعهد را انجام دهد، فی الواقع حق حبس خود را از بین برده و دیگر نمیتواند بطور مثال اعلام نماید که حق حبس دارد و میتواند مال مورد معامله را استرداد نماید.

در واقع اگر در یک قرارداد فروش خودرو، فروشنده اگر قبل از آنکه تمامی ثمن معامله را دریافت نماید، به میل خود، خودرو را تحویل خریدار دهد، با انجام این کار حق حبس خود را ساقط نموده و نمی تواند خودرو را پس بگیرد.

یعنی اگر یکی از طرفین قرارداد، به میل خود تعهدش را انجام دهد، حق حبس خود را از بین برده حتی اگر طرف مقابلش تعهدش را نسبت به او انجام نداده باشد.

٣) از بین رفتن دین متقابل تعهد

اگر یک دینی در مقابل یک تعهدی وجود داشته باشد و آن دین از بین برود یا به دیگری انتقال یابد، حق حبس نیز به تبع آن از بین میرود.

بطور مثال در معامله فروش آپارتمان، اگر فروشنده از خریدار بخواهد که الباقی ثمن معامله را به آقای … که به او دینی دارد، پرداخت نماید و

خریدار نیز قبول نموده و این کار را انجام دهد، فروشنده دیگر نمیتواند از حق حبس استفاده نموده و ملک را تحویل ندهد چرا که خریدار به تعهد

خود عمل نموده و الباقی ثمن معامله را به آقای … پرداخت نموده است.