تغییر مهریه بعد از عقد

آیا امکان تغییر مهریه بعد از عقد وجود دارد ؟

در این مقاله قصد داریم تا به این موضوع بپردازیم که آیا امکان تغییر مهریه بعد از عقد وجود دارد؟ ممکن است افراد بعد از عقد تصمیم به کاهش یا افزایش مهریه بگیرند.

حال این سوال ممکن است برایشان پیش آید که آیا امکان تغییر مهریه بعد از ازدواج وجود دارد ؟ برای آگاهی از پاسخ به این سوال با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

لزوم تعیین مهریه بعد از ازدواج

پیش از اینکه به این موضوع بپردازیم که آیا امکان تغییر مهریه بعد از عقد وجود دارد یا خیر ، بهتر است درباره لزوم تعیین مهریه صحبت کنیم.

عقد ازدواج در میان سایر عقود از اهمیت ویژه ای نزد قانونگذار برخوردار است به این دلیل که اساس یک رابطه مشترک دائم و موقت را با تعهدات مالی و غیرمالی شکل می دهد.

بُعد غیر مالی یا معنوی عقد ازدواج، احساس دوست داشتن، عطوفت، عشق، تکالیف قانونی زن و مرد مثل تمکین زن به مرد، ریاست مرد بر خانواده و… است که در قانون بعضاً به مواردی از آن پرداخته شده است، اما بُعد مالی عقد ازدواج که اولین توافق مالی دختر و پسر بر سر آن انجام می شود، صداق یا مهریه است.

که به موجب آن مادامی که عقد ازدواج منعقد شود، و مهریه حال باشد، زن می تواند مهر خود را از شوهرش مطالبه کند و این حق مالی برای زن و تعهد مالی برای مرد است.

اما نه بصورت اساس رابطه زوجیت بلکه مهریه تعهد تبعی است به این معنا که حتی اگر در عقد دائم دختر و پسر مهریه مالی در سند ازدواج تعیین نکنند، خللی به عقد ازدواج وارد نمی کند.

چون اساس عقد ازدواج دائم ایجاد رابطه زوجیت به عنوان یک عقد تشریفاتی با فرایند ایجاب از سوی پسر و قبول از سوی دختر، رضایت پدر نسبت به ازدواج دختر باکره و در نهایت ثبت آن در دفاتر ازدواج و طلاق می باشد.

تغییر مهریه بعد از عقد به صورت افزایشی

در برخی موارد پیش آمده که دختر و پسر بخاطر شدت و حدت علاقه اولیه زندگی چشمشان را بر مسائل مالی ببندند.

مثل اینکه دختر از پسر مهریه نخواد و به همان آینه و شمعدان و یک جلد کلام الله و چند شاخه گل رز اکتفاء کند یا در مقابل پسر بخاطر همان شدت و حدت به اندازه سال میلادی یا شمسی سن دختر مهریه قبول کند و هیچ نداند که این دینی بر ذمه آن است و تا زمانی که مسیر دادگاه را طی ننموده باشد به خیال این ضرب المثل « که مهریه را کی داده کی گرفته» خوش باشد.

در این نوشتار توجه ویژه ای به این پرسش که تغییر مهریه بعد از عقد امکان پذیر است خواهد شد و در دو بخش افزایش مهریه بعد از ازدواج و کاهش مهریه بعد از ازدواج، موضوع را تشریح می نماییم.

افزایش مهریه بعد از عقد

تغییر مهریه بعد از عقد ممکن است در راستای افزایش مهریه باشد. مطمئناً همه بر این باورند که چون مهریه یک تعهد مالی است و به تبع عقد ازدواج ایجاد می شود و از جمله آثار عقد ازدواج می باشد، زن و مرد می توانند بر افزایش آن توافق کنند و از همان دفترخانه ازدواج و طلاق که ازدواجشان ثبت شده برای افزایش مهریه با رضایت شوهر اقدام کنند اما باور عموم مردم کمی متفاوت با قوانین جاریه کشور است.

در همین خصوص تا پیش از سال ۱۳۸۸، به موجب قسمت (ب) بند ۱۵۱ مجموعه بخشنامه های ثبتی که بیان کرده بود: «چنانچه به علل مختلف مرد در مقام افزایش مهریه زن برآید این عمل باید به موجب اقرارنامه رسمی صورت گیرد که در دفاتر اسناد رسمی به ثبت برسد …»

پس در همین جای کار متوجه شدیم که اگر تغییر مهریه بعد از عقد را به صورت افزایش مهریه بپذیریم، بایستی از طریق دفاتر اسناد رسمی نه دفاتر ازدواج و طلاق، اقدام شود.

آن هم به موجب اقرارنامه رسمی نه اینکه سند ازدواج اصلاح شود و مجدد سندی جدید صادر شود که این امر تماماً بر مبنای اصل آزادی اراده و قاعده فقهی تسلط مسلمین بر اموالشان می باشد. با ایجاب و قبول زن و مرد و دارا بودن چهار شرط صحت معاملات در ماده ۱۹۰ قانون مدنی که شامل:

• قصد و رضای طرفین
• داشتن اهلیت قانونی طرفین.
• مبلغ افزایش یافته مهریه معین باشد. یعنی مبلغ یا مالی مجهول نباشد که جهل به آن کلاً از اساس تعهد را باطل کند.
• مهریه تعیین شده بر مبنای قوانین و مقررات کشور، مشروع باشد یعنی زن برای افزایش مهریه خود، قید نکند، شوهرش بایست ۱۰۰ کیلو گرم مواد مخدر از نوع هروئین براش تهیه کند که این هم از اساس باطل است.

بنابراین متوجه شدیم که تغییر مهریه بعد از عقد، منع قانونی تا قبل از سال ۸۸ نداشته است تا اینکه به موجب شکایتی که در این خصوص توسط شخصی به دیوان عدالت اداری واصل می شود و خواهان ابطال قسمت (ب) بند ۱۵۱ مجموعه بخشنامه های ثبتی می شود و بیان می کند که این مقرره قانونی در تضاد با شرع و کیان خانواده است.

در همین خصوص شعبه رسیدگی کننده به شکایت، به دلیل اینکه شاکی آن را در تضاد با شرع دانسته است، شعبه مربوطه از شورای نگهبان به عنوان مرجع تفسیر شرع و قانون، درخواست تفسیر آن مقرره قانون را می نماید تا مشخص شود که آیا در تضاد با شرع است یا نه؟

شورای نگهبان نیز در جواب بیان می کند: مهریه شرعی همان است که در ضمن عقد نکاح واقع شده است و افزایش آن بعد از عقد شرعاً صحیح نیست و ترتیب آثار مهریه بر آن خلاف موازین شرع شناخته شد.

با این نظریه هیأت عمومی دیوان عدالت اداری چاره ای جز پذیرش نظر شورای نگهبان را نداشت و بر همین مبنا به موجب دادنامه شماره ۴۸۸ مورخ ۱۵/۰۶/۸۸، قسمت (ب) بند ۱۵۱ مجموعه بخشنامه های ثبتی را با عنایت ویژه به نظریه شورای نگهبان باطل اعلام می کند.

در نتیجه دیگر زوجین نمی تواند به موجب قسمت (ب) بند ۱۵۱ مجموعه بخشنامه های ثبتی اداره ثبت اسناد و املاک کشور از طریق دفاتر اسناد رسمی نسبت به افزایش مهریه اقدام کنند.

برای تغییر مهریه بعد از ازدواج به صورت افزایشی چه باید کرد؟

اما پس از صدور رأی صریح هیئت عمومی دیوان عدالت اداری مبنی بر ابطال مقرره مرتبط با افزایش مهریه، پرسش برای شما مطرح می شود که برای افزایش مهریه باید چیکار کنیم؟

افزایش مهریه در سند ازدواج یا به موجب اقرارنامه رسمی پذیرفته نمی شود در نتیجه اگر زن و مرد خواهان افزایش مهریه هستند می تواند از طریق سایر تعهدات مالی مثل صدور چک یا سفته، صلح اموال، و سایر تعهدات الزام آور دیگر که در قوانین آمده است اقدام به افزایش مهریه کنند و در رویه فعلی منعی در این خصوص نیامده است.

پس منعی برای افزایش ندارد ولی این مال جدید افزایش یافته دیگر ماهیت مهریه ندارد و مهریه همان است که حین نکاح مشخص شده است.

کاهش مهریه بعد از ازدواج

حال که متوجه شدیم که امکان تغییر مهریه بعد از ازدواج وجود دارد و قوانین مربوط به افزایش مهریه را بیان کردیم، نوبت آن آن رسیده که درباره کاهش مهریه بعد از ازدواج صحبت کنیم.

همانطور بیان شد افزایش مهریه به موجب رأی دیوان عدالت اداری از طریق دفاتر اسناد رسمی ممنوع اعلام شد البته زوجین می توانند از طریق سایر اسناد تعهدآور مالی بر مهریه به صورت توافقی و خارج از سند ازدواج بیفزایند اما آیا کاهش مهریه نیز منع قانونی دارد؟

با توجه به رأی هیئت عمومی دیوان عدالت اداری که بر مبنای نظریه شورای نگهبان صادر شده است، مهریه شرعی همان است که در سند ازدواج مقرر شده است.

پس در نتیجه، کاهش مهریه نیز منع قانونی دارد البته به طریقی که زن و مرد خواهان کاهش آن در سند ازدواج هستند چون مهریه تعیین شده در سند ازدواج قابل تغییر نیست یعنی اعم از افزایش یا کاهش.

اما زن می تواند به منظور کاهش مهریه تعیین شده در سند ازدواج به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه و در قالب سندی مجزا به نام ابراء نامه، بخشی از مهریه خود را یا تمام آن را که بر ذمه مرد است، بری کند.

بدین منظور که زن از گرفتن مهریه خود منصرف می شود و این را در قالب سند رسمی بیان می کند و حق خود را برای مطالبه آن در آینده نیز اسقاط یا از بین می برد و دیگر نمی تواند مدعی مهریه شود. در واقع موارد زیادی اتفاق افتاده که زن مهریه خود را در قالب سند ابراء نامه بخشیده اما پس از مدتی منصرف شده و خواهان مهریه می باشد، آیا زن می تواند در این صورت کاری کند؟

در کاهش یا کلاً بخشش مهریه آگاه باشید که اگر به موجب سند رسمی زن تمام مهریه یا بخشی از آن را ابراء یا ببخشد، دیگر نمی تواند برای همان قسمت بخشیده شده از طریق مراجع قضایی یا اجرای ثبت اقدام به مطالبه مهریه کند و عملاً مهریه تعیین شده در سند ازدواج نیز آثار مالی خود را به موجب سند تنظیمی مؤخر بر سند ازدواج از دست می دهد.

نتیجه گیری در خصوص امکان تغییر مهریه بعد از عقد

به طور کلی در مطالب بالا صریحاً بیان کردیم که هر گونه تغییر مهریه اعم از افزایش یا کاهش در سند ازدواج منع شده است و مهریه تعیین شده در سند ازدواج مهریه شرعی است و غیرقابل تغییر و در خصوص افزایش مهریه نیز بعد از عقد ازدواج منع قانونی وجود دارد اما زوجین می توانند در قالب سایر اسناد تعهدآور مالی مهریه را توافقی میان خود افزایش دهند.

در خصوص کاهش مهریه نیز زن می تواند با حضور در دفاتر اسناد رسمی نسبت به ابراء بخشی از مهریه یا تمام آن اقدام کند اما دفاتر اسناد رسمی بخاطر مشکلاتی که ممکن است بعدها از بابت ابراء مهریه زن گریبان گیرشان شود، از تنظیم چنین سندی سرباز می زنند و به زن پیشنهاد می دهند در قالب سندی اقرار کند که مهریه خود را گرفته است که عملاً تمایز حقوقی با ابراء مهریه ندارد و نتیجه یکسان است.